80 rocznica powstania Armii Krajowej. Dywersja, sabotaż, wywiad. Jak walczyła AK w Wielkopolsce

Struktury Poznańskiej AK objęły swoim zasięgiem tereny byłego województwa poznańskiego, w okresie okupacji niemieckiej teren ten wszedł w skład niemieckiej jednostki administracyjnej o nazwie Okręg Rzeszy Watheland i był terytorium włączonym do III Rzeszy. Plany okupanta wobec tej części ziem polskich zakładał likwidację żywiołu polskiego poprzez eksterminacje elit politycznych i społecznych, masowych deportacji ludność na tereny GG i niewolniczej pracy na terenach Wielkopolski i Rzeszy.

Docelowo niemieccy okupanci planowali stworzenie w ciągu 10 lat na tym terenie wzorcowej narodowo-socjalistycznej enklawy pozbawionej żywiołu „tubylczego”. Warunki okupacyjne na tym terenie, Adolf Bniński- delegat rządu na ziemie zachodnie - porównał do życia w „obozie karnym”.

Struktury ZWZ powstały 1940 r. w ciągu roku objęły sowim zasięgiem 24 obwody byłego województwa poznańskiego zgrupowane w 6 inspektoratach rejonowych. Główny wysiłek organizacyjny skupiono na tworzenie siatek organizacyjnych, zapewnienie łączności organizacyjnej, przygotowanie planów operacyjnych przyszłych wystąpień powstańczych i organizacji działań sabotażowo-dywersyjnych. Te ostatnie koordynował utworzony w 1940 Związek Odwetu. W jego skład wchodziło Laboratorium Środków Walki Sabotażowo-Dywersyjnej, oraz Lotny Oddział Dywersji Bojowej.

Najgłośniejszą akcją tej formacji w Poznaniu była akcja „Bollwerk” przeprowadzona w nocy z 20/21 lutego 1942 r., kiedy to konspiratorzy podpalili magazyny portu rzecznego, w którym znajdował się sprzęt i zaopatrzenie dla frontu wschodniego. Straty zostały ocenione przez Niemców na 1 milion marek.

Rozwój organizacyjny osłabiały liczne i masowe aresztowania poznańskich konspiratorów. Pierwsze dekonspiracje nastąpiły już w jesienią 1941 r. Ich ofiarą podło ok. 470 żołnierzy ZWZ. Okres największego rozwoju struktur okręgu nastąpił po objęciu funkcji komendanta poznańskiej struktury przez ppłk Henryka Kowalówkę w 1942 r., który doprowadzili do odbudowy struktur organizacyjnych pomimo braków kadrowych spowodowanych ciągłymi aresztowaniami.

W połowie 1943 r. utworzono kilka patroli dywersyjnych, które przeprowadzały akcje dywersyjne przeciwko transportom niemieckim i akcje odwetowe m.in. przeciwko niemieckim funkcjonariuszom policji. Zorganizowano również w tym okresie kilka małych oddziałów partyzanckich. Jesienią 1942 r. przygotowano również akcję odbioru zrzutów lotniczych. W 1943 r. samoloty angielskie przeprowadził cztery zrzut ładunku na terenie wielkopolski.

Dużą wagę przykładano również do prowadzenia działalności wywiadowczej. Obok struktur wywiadu okręgu na terenie Wielkopolski funkcjonowały struktury wywiadowcze podległe bezpośrednio KG AK - Siatka S7, czy „Lombard”. Na przełomie 1943 i 1944 r. doszło do kolejnej dekonspiracji w strukturach AK, aresztowano w tym okresie blisko tysiąc żołnierz. W wyniku dekonspiracji Okręg poznański utracił łączność konspiracyjną ze strukturami dowódczymi AK na blisko rok.

W grudniu 1944 r. funkcję komendanta Okręgu objął ppłk Andrzej Rzewuski. W styczniu-lutym 1945 do walk z Niemcami zmobilizowano 12 plutonów, które walcząc z Niemcami nie ujawniły Armii Czerwonej swojej przynależności do AK. Natomiast po przejściu frontu sowieckiego przez Wielkopolskę AK rozpoczęła walkę o niepodległość z nowym okupantem, przekształcając swoją strukturę w Wielkopolską Samodzielną Grupę Ochotniczą „Warta".