Barbara od zaharowanych

Zdewaluowało się pojęcie ciężkiej pracy. Amerykanin Will Switch jako przykład takiej zmiany podaje życie Billa Gates'a. Nikt przy zdrowych zmysłach nie powie, że amerykański miliarder jest przepracowany. A jednak, zanim się wybił "nad poziomy", czyli głowy społeczeństwa, tyrał jak stu górników i hutników razem wziętych: Najważniejsza jest ciężka praca, bo tylko wtedy, gdy harujesz jak wół, uważa W. Switch, możesz osiągnąć sukces. Czy menager nie wychodzący z biura przez 16 godzin na dobę, mimo białego kołnierzyka i garnituru, ciężko tyra? Czy tylko "pracuje, nie brudząc sobie rąk"?

W znoju operować będziesz
Nieżyjący profesor Zbigniew Religa, który dokonał pierwszego udanego przeszczepu serca, opowiadał, jak bardzo czuł się zmęczony, gdy zostawał sam na sali po transplantacji. Dokumentuje to jedno symboliczne zdjęcie: kardiochirurg siedzi przy stole operacyjnym z rękoma na kolanach i w tej pozycji, jak się wydaje, trwa przez dłuższą chwilę. Jakby uszedł z niego duch. Fizyczne i psychiczne zmęczenie pozbawiło go wszystkich sił. Tak wygląda ktoś, kto przekopał hektar pola bez chwili wytchnienia.

Dla dr. hab. Przemysława Mańkowskiego, chirurga z Kliniki Chirurgii, Traumatologii i Urologii Dziecięcej UM w Poznaniu, taką "górniczą pracą na przodku" jest rozszerzona resekcja wątroby:
- Operacja trwa około ośmiu godzin, a w tym czasie trzeba usunąć trzy czwarte wątroby - tłumaczy. Łatwo powiedzieć. Nie ma przerwy technicznej ani kwadransa na papierosa czy wypicie kawy z automatu. Lekarze pracują w najwyższym napięciu i skupieniu, które przerywają tylko po to, aby zrobić dodatkowe, śródoperacyjne badanie i odczytać wyniki. - Człowiek nie czuje wtedy zmęczenia, ono przychodzi dopiero potem - opowiada poznański chirurg, który podczas operacji angażuje wzrok, umysł i ręce. Głowa, dłonie, mięśnie ramion dają z siebie wszystko.

Według psycholog Anity Maruszewskiej takim zawodem wymagającym ogromnego, zintegrowanego wysiłku wszystkich zmysłów jest także... praca domowa żony i matki. Zatrudniona na tym etacie kobieta musi sobie poradzić z dziećmi, gotowaniem, porządkami, a często i z mężem wymagającym stałego nadzoru i kontroli: - Ten rodzaj pracy można porównać tylko do niewolniczej roboty w kamieniołomach - twierdzi psycholog.

W obowiązującym polskim kodeksie pracy jest mowa o nocnej zmianie, która nie może przekraczać ośmiu godzin, jeżeli potrzebny jest duży wysiłek umysłowy i fizyczny. Gospodyni domowa tej nomenklaturze nie podlega, a św. Barbarze nie przypisano jej do świętego kalendarzyka. A przecież "kura domowa" przez całą dobę funkcjonuje na pełnych obrotach, angażując umysł i ciało.

Umysłowa praca nie brudzi
Patronka ciężkiej pracy musi zweryfikować swoje kryteria odnoszące się do ciężkiej pracy. Nie pomoże jej w tym polskie prawo, bo nie ma dzisiaj jednej centralnej listy, na której odgórnie ustala się, co jest zajęciem ciężkim i wymaga szczególnego traktowania: - Przepisy prawa pracy obligują pracodawców, aby taki wykaz ustalany był przez nich w porozumieniu z pracownikami - tłumaczy Jacek Strzyżewski z Państwowej Inspekcji Pracy Okręgowego Inspektoratu Pracy w Poznaniu.

Wszystko zależy od warunków, w jakich ekipa tłucze kamienie lub ustawia rusztowania. W jednej firmie, gdzie od początku stwarza się dobre warunki pracy, wyjaśnia inspektor pracy, nie ma potrzeby, aby od pryncypała wymagać dodatkowych zabezpieczeń. Ale w innej, gdzie zatrudniający oszczędza nawet na kaskach, trzeba o to walczyć.

Jakie więc należy przyjąć zasady, aby na nowo wprowadzić do obiegowej opinii pojęcie "ciężka praca"? Za czasów PRL nie było z tym kłopotu. Sprawę uprościła rewolucja bolszewic-ka, uznając za wrogów wszystkich, którzy nie skalali się pracą fizyczną. Kiedy czerwonoarmiści dotarli do Jazłowca (dzisiaj na Ukrainie), gdzie był klasztor polskich sióstr niepokalanek, przeżyły zakonnice o ubrudzonych rękach. Żołnierze uznali, że tylko mniszki zatrudnione do robót fizycznych zasługują na akt łaski...

Do dzisiaj pokutuje przekonanie, że tylko tę można uznać za ciężką robotę, w odróżnieniu od lekkiej, która wyciska pot i pozostawia nagniotki na dłoniach. Warto więc przywołać opinię tych, którzy myślą inaczej. Meir Schneider, autor "Jogi dla oczu", pisze: "Oko jest jednym z najciężej pracujących organów ciała, a ludzie, którzy bardzo dużo korzystają z oczu, ulegają zmęczeniu szybciej od innych". Dlatego oni mogą być tak samo zmęczeni po całym dniu pracy, jak drwal.

- Drwal to jeszcze nic - opowiada Jakub Nowakowski, informatyk zajmujący się informatyką bankową. - On przynajmniej pracuje na świeżym powietrzu, a ja w zamknięciu odizolowany od przyrody i światła dziennego. Bywały już takie sytuacje nadzwyczajne, czyli terminowe, że Jakub przesiadywał przy komputerze po 20 godzin: - Miałem wtedy pustkę w głowie, byłem totalnie wypompowany z sił fizycznych i umysłowych, traciłem na wadze jakieś dwa-trzy kilogramy - wspomina.

Kto teraz powie, że zajęcie informatyka jest lekkie, łatwe i przyjemne? Wcale nie lżej ma za kółkiem kilkunastometrowego tira Janek Gadziński, który wrócił niedawno od hurtownika spod Paryża. Ledwo miał siłę uśmiechnąć się do swojego półtorarocznego synka: - Natychmiast rzuciłem się na łóżko i spałem 11 godzin - wyznaje.

- Kierowca tira powyżej ustalonej długości i tonażu musi posiadać szczególną sprawność psychofizyczną, ale nie w każdej zatrudniającej go firmie uznaje się to za ciężką pracę - mówi Jacek Strzyżewski.

Bo, co już wyłożył na początku poznański inspektor pracy, ciężka praca jest pojęciem względnym. Przed wojną kandydat na inżyniera, jak dzisiaj ten, który kieruje gigantycznymi autami, przechodził sprawdzian z kondycji fizycznej. Słabowity i wątły nie miałby sił, aby znieść trudy przyszłej pracy po ukończeniu studiów. Kto teraz pyta na egzaminie na politechnikę o wytrzymałość goleni? Liczy się tylko wiedza.

Nowe zadania dla patronki
Płaszczenie pośladków w odczuciu większości społeczeństwa, choćby w tym czasie mózg gotował się i przepalał z wysiłku, uchodzi za robotę lekką. Mówiąc o ciężkiej pracy, najczęściej, jak czytam, mamy na myśli kopanie rowów, fedrowanie w kopalni, wytapianie żelaza , roboty na wysokościach. Tak się zżyliśmy ze znojem rolnika, który pół wieku temu machał kosą, że nadal zaliczamy go do grupy ludzi najciężej pracujących. Tymczasem traktorzysta orzący pole i kombajnista ścinający zboże też są rolnikami. Nikt nie umniejsza znaczenia ich pracy, ale często maszyny oszczędzają im potu tak jak koparka zastępuje obecnie łopatę.

Czy w tej zmienionej i nadal zmieniającej się sytuacji obronią się zawody chronione ustawą, która daje im prawo odejścia na wcześniejszą emeryturę? Pewnie nie. Stanie się tak, gdy saper nie będzie już narażał swojego życia, bo na miny wyśle robota. Pracę prostą zastąpi wtedy praca złożona.

Przetrwa jednak filozofia Stanisława Wokulskiego z "Lalki" Bolesława Prusa, który do sukcesu doszedł ciężką pracą i wytrwałością. Jej etos się nie zmienił, ale upływ czasu sprawił, że czym innym ciężka praca jest dla informatyka, a czym innym dla chirurga i dekarza. Dlatego św. Barbara musi zrobić remanent na swojej liście ciężkich prac. Jest tam ciągle flisak, a nie ma ludzi z okupacyjnego podziemia i konspiracji, którzy już wcześniej uznali ją za swoją patronkę. Jest kamieniarz, a nie ma kardiochirurga od przeszczepów.