Chodzież: Kruche piękno. Ponad półtora wieku cermaicznej tradycji

Wszystko zaczęło się przed ponad 160 laty, gdy ówczesny właściciel Chodzieży - hrabia Otto Koenigsmarck - postanowił sprzedać chodzieski zamek dwom niemieckim kupcom: Ludwikowi Schnorrowi i Hermanowi Mullerowi z Frankfurtu nad Odrą. Nowi posiadacze zamku Grudzińskich wybudowali w jego obrębie fabrykę fajansu. Jej początki były niestabilne, bo zakład kilkukrotnie zmieniał właścicieli, lecz te burzliwe losy nie przeszkodziły chodzieskim wyrobom ceramicznym w zdobyciu uznania i renomy wśród użytkowników.

Pierwszą fabrykę porcelany w mieście założył w roku 1896 Hermann Haim. Jak nietrudno się domyślić, również ona przez lata przechodziła z rąk do rąk i podlegała różnym przekształceniom.

Swój najlepszy okres chodzieska ceramika przeżywała w okresie międzywojennym oraz w latach 60. i 70. ubiegłego stulecia, gdy działające w Chodzieży trzy państwowe zakłady Porcelany i Porcelitu zatrudniały blisko szóstą część mieszkańców miasta, które w tym okresie zdobyło tytuł Krajowego Mistrza Gospodarności. Dla rozwijającego się przedsiębiorstwa powołano szkoły zawodowe, kształcące przyszłą kadrę fachowców.

Wyroby i pamiątki związane z chodzieskimi fabrykami można oglądać w Dziale Historii i Tradycji Miasta, znajdującym się w Miejskiej Bibliotece Publicznej. Zgromadzone i zaaranżowane zostały w nim również inne eksponaty związane z lokalną historią i kulturą, od czasów najdawniejszych do połowy XX w.

Na kolekcję zabytkowej chodzieskiej ceramiki składa się kilkaset obiektów, a najstarszymi eksponatami spośród nich są dwie fajansowe patery z okresu powstania fabryki w połowie XIX w., z sygnaturą właścicieli „Walter Müller Chodziesen”.

Z Chodzieżą związana jest wielowiekowa tradycja rzemieślnicza. Rzemiosło istniało w Chodzieży jeszcze przed otrzymaniem praw miejskich, jednak dopiero przywilej Władysława Jagiełły z 1434 roku dał miastu nowy bodziec gospodarczy - zarówno dla handlu, jak i dla działalności rzemieślników. W tamtym okresie liczba cechów rzemieślniczych świadczyła o zamożności miast. Miasta lokowane na niemieckim prawie magdeburskim - jak Chodzież - posiadały przywilej powoływania wspólnot cechowych. Już wtedy odnotowano istnienie 18 rzemiosł, lecz z powodu wielkiego pożaru, jaki wybuchł w połowie XVIII wieku, zachowały się nieliczne księgi cechowe. Najwięcej informacji o cechach z okresu przedrozbiorowego czerpiemy z „Kodeksu”, wydanego przez Zygmunta Grudzińskiego w 1768 roku.

Najważniejszymi rzemieślnikami w mieście byli wówczas sukiennicy, a także związani z nimi krawcy i postrzygacze owiec. Był to cech wielonarodowy, do którego należeli Polacy, Niemcy i Żydzi. W ostatnim okresie Rzeczpospolitej szlacheckiej ważnymi gałęziami wytwórczości były też cechy: szewski, cech piwowarów i piekarzy. Ciekawostką jest fakt, że do tych ostatnich mogły należeć również kobiety - co było wówczas rzadkością.

W 1833 roku władze pruskie wydały edykt wprowadzający wolność przemysłową na obszarze Wielkopolski. W Chodzieży powstały liczne prywatne warsztaty, takie jak garbarnie, cegielnie, krochmalnie, fabryka cykorii czy wytwórnia octu, których właściciele otrzymywali koncesje od władz miasta. Z powodu działalności tzw. wolnych rzemieślników organizacja cechowa ulegała rozluźnieniu i skupiała tylko najbogatszych wytwórców, ponieważ pomniejsi bankrutowali w zderzeniu z gospodarką kapitalistyczną. W połowie XIX w. w Chodzieży istniało już tylko 10 cechów z przewagą sukienników, płócienników i koronkarzy - jednak i one chyliły się ku upadkowi.

Na przełomie XIX i XX wieku rozwój przemysłu i napływ towarów z innych miast spowodował zastój w lokalnym rzemiośle. Organizacje cechowe zaczęły odradzać się dopiero po II wojnie światowej, gdy powstał Powiatowy Związek Cechów. Z kolei 30 czerwca 1953 r. Wojewódzka Rada Narodowa powołała we wszystkich miastach powiatowych Cechy Rzemiosł Różnych. W Chodzieży pierwsze posiedzenie cechu odbyło się 21 lipca.

W 1988 r. chodzieski cech zrzeszał 642 zakłady - i była to najwyższa liczba w historii. Obecnie (2019 r.) do cechu, który w 2013 r. obchodził 60-lecie, należy 96 przedsiębiorstw.

Czy wiesz, że...
Najbardziej znany wzór chodzieskiej porcelany - „Iwonę” - zaprojektowali w latach 70. Józef Pranke i Jan Duszyński. Był inspirowany angielskim serwisem „Garden roses” manufaktury Royal Albert.

Przydatne informacje
Dział Historii i Tradycji w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Chodzieży

ul. T. Kościuszki 32

Godziny otwarcia:

poniedziałek - piątek: godz. 8-16

środa: godz. 9-19

pierwsza i trzecia sobota miesiąca: godz. 9-13

Tel. 792 400 720

e-mail: [email protected]

www: biblioteka-chodziez.pl