Czy każdy otrzyma dodatkowe 1300 zł? Oto zasady bezwarunkowego dochodu podstawowego. Kiedy świadczenie pojawi się w Polsce? Jakie są warunki

Jak wyjaśnia nam dr Maciej Szlinder, prezes Polskiej Sieci Dochodu Podstawowego, bezwarunkowy dochód podstawowy to świadczenie, które musi spełniać 7 cech.

1. Jest to świadczenie bezwarunkowe, co oznacza, że powinno przysługiwać bez warunków związanych np. ze składkami, podejmowaną pracą.
2. Jest to świadczenie powszechne, czyli ma przysługiwać wszystkim obywatelom albo mieszkańcom danego terytorium, a nie wybranej grupie.
3. Jest to świadczenie indywidualne, skierowane do jednostek, a nie do rodzin czy gospodarstw domowych i powinno być niezależne o tego, w jaki sposób gospodarstwo domowe jest zbudowane, nie powinno różnić się wysokością.
4. Ma to być świadczenie pieniężne, a nie przekazywane w formie dóbr, usług czy ograniczonych bonów do wykorzystania na konkretne usługi i towary.
5. Powinno to być świadczenie regularne, najczęściej mówi się o wypłacaniu go co miesiąc.
6. Wypłacane przez państwo lub mniejszą jednostkę (np. stan w Stanach Zjednoczonych) lub związek ponadnarodowy (ta cecha nie jest istotna w wypadku pilotażu).
7. Dochód podstawowy powinien być podstawowy, tzn. nie powinien być za niski, a odpowiednio wysoki aby zapewnić realizację podstawowych potrzeb.

- To się oczywiście różni w różnych krajach i w różnym czasie, ale warto się odnosić do jakiegoś wskaźnika. Albo do progu ubóstwa, bo nikt nie powinien być zdefiniowany jako ubogi jeżeli ma ten dochód podstawowy. W Polsce my często używamy minimum socjalnego. To jest taki wskaźnik, który mówi, że jeżeli ktoś posiada taki właśnie dochód miesięczny to nie uznajemy takiej osoby za wykluczoną społecznie – tłumaczy dr Maciej Szlinder.

Temat bezwarunkowego dochodu podstawowego jest w ostatnim czasie szeroko omawiany, nie jest to jednak nowy pomysł. Takie rozwiązanie dyskutowane jest już od 50 lat. Początkowo uzasadniano go tłumacząc, że „jeżeli człowiek ma być uznawany za wolnego, musi być niezależny ekonomicznie”.

- Chodzi o to, żeby te podstawowe środki w formie pieniężnej były zapewnione bez względu na decyzję konkretnych osób. Gdy realizacja naszych podstawowych potrzeb zależy od arbitralnej decyzji jakiejś osoby, to jesteśmy od niej zależni. To relacja dominacji, która jest zaprzeczeniem wolności. Dlatego, aby zagwarantować ludziom wolność w sensie republikańskim trzeba zapewnić taki dochód w sposób bezwarunkowy wszystkim – mówi dr Szlinder.

Profesor Uniwersytetu Warszawskiego, dr hab. Ryszard Szarfenberg tłumacząc dlaczego dochód podstawowy miałby dostawać każdy, a nie tylko osoby, które aktualnie mogą liczyć na świadczenia socjalne (m.in. rodzice, osoby niepełnosprawne i starsze, bezrobotni i ubodzy) odnosi się do pojęcia wolności jednostki.

- Gdy nasze utrzymanie zależy od innych osób, np. pracodawców, mężów, partnerów, rodziców, to mogą one wykorzystać tę zależność dla własnej korzyści. Jeżeli każdemu zapewniony byłby bezwarunkowy dochód podstawowy, to wzrosłaby odporność na takie wykorzystywanie. Na przykład pracownik mógłby przeciwstawić się wyzyskującemu kierownikowi, a żona mogłaby przeciwstawić się przemocowemu mężowi – wymienia dr hab. Ryszard Szarfenberg.

Co ludzie zrobiliby z tą zwiększoną wolnością? - Pesymiści mówią, że zostałaby ona zmarnowana na jałową konsumpcję i rozrywkę, a optymiści, że zostanie wykorzystana do inwestowania w siebie i pomagania innym. 1300 zł to jest minimum socjalne liczone przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, uśrednione dla całego kraju. Jak wiadomo koszty życia są różne w zależności o miejsca zamieszkania. Ludzie mają też różne aspiracje co do poziomu życia, więc można się zastanawiać dla kogo to będzie zniechęcające do pracy, a dla kogo nie – odpowiada profesor UW.

Poza siedmioma głównymi cechami, które zostały wymienione wcześniej, przede wszystkim dochód ten nie ma żadnego związku z pracą. Bez względu czy pracujemy, czy nie – dostaniemy 1300 zł. - Właśnie o to chodzi, że kiedy nie mam pracy otrzymuję bezwarunkowy dochód podstawowy, a kiedy podejmuję pracę – również go mam. Nie zniechęca on do aktywności, bo nie można go stracić – podkreśla dr Maciej Szlinder.

Dlaczego 1300 zł? Jest to aktualnie minimum socjalne, oznacza to, że kwota ta może ulec zmianie. Często pojawia się pytanie czy ludzie będą jeszcze chcieli pracować, jeśli będą bezwarunkowo otrzymywać pieniądze?

Jak wyjaśnia Polska Sieć Dochodu Podstawowego „BDP wystarczy na zaspokojenie tylko podstawowych potrzeb na minimalnym poziomie. W świecie, w którym jest tak wiele dodatkowych możliwości mało kto poprzestanie tylko na tym, co mu zapewni BDP. Ponadto rozwiązanie to rozbraja pułapki zastawiane przez współczesne świadczenia z kryteriami dochodowymi. Te ostatnie sprawiają, że nie opłaca się zarabiać więcej o kilkadziesiąt złotych, bo stracimy kilkaset.”

Tego jeszcze tak naprawdę nie wiadomo, ale na pewno nie będzie to miało miejsca w tym roku. Zespół ekspertów przygotował program pilotażowy, który został wpisany do strategii regionalnej Stowarzyszenia Warmińsko-Mazurskich Gmin Pogranicza. Jest to 10 gmin położonych przy północnej granicy Polski. Strategia została zaakceptowana przez marszałka województwa. Trwa naukowa dyskusja, zorganizowano do tej pory dwa seminaria, podczas których dyskutowaliśmy założenia projektu, zastanawialiśmy się co można poprawić, zmienić, doprecyzować.

- Jesteśmy równolegle w trakcie rozmów dotyczących finansowania. Nie ma pewności, czy tej projekt się odbędzie, natomiast jest to etap w którym poddajemy go pod dyskusję akademicką – mówi prezes Polskiej Sieci Dochodu Podstawowego.

Źródeł możliwego finansowania dochodu podstawowego w całym kraju jest kilka. Jak podkreśla dr Szlinder, potrzebna jest przede wszystkim poważna reforma struktury całego państwa opiekuńczego. Chodzi nie tylko o wprowadzenie samego dochodu, ale przede wszystkim zmianę struktury podatkowej.

Część dochodu podstawowego mogłaby być finansowana z podatków, które musiałyby zostać podwyższone. Pojawia się również wątek możliwych oszczędności, które można by było wykorzystać:

- Nie będzie już zasiłków z pomocy społecznej, które są zależne od kryterium dochodowego, bo każdy będzie przekraczał to kryterium dochodowe. Zasiłki celowe i stałe z pomocy społecznej po prostu znikną. Poza tym dochód podstawowy nie wymaga obsługi administracyjnej, ponieważ nie jest przyznawany na podstawie żadnych kryteriów i to są oszczędności, które mogą być niewielkim, jednym z wielu źródeł finansowania – mówi dr Szlinder.

Chodzi więc o to, jak wyjaśnia PSDP, że „finansować dochód podstawowy można przekierowując część obecnych wydatków państwa na BDP, a także zwiększając przychody z podatków poprzez ich lepsze egzekwowanie, usuwanie ulg i zwolnień, zwiększanie progresji i ogólne podwyższenie podatków. Pozytywne oddziaływanie BDP na gospodarkę powinno przynieść również większe wpływy budżetowe wynikające z większej aktywności gospodarczej.”

Według dr Szlindera – to nie jest science fiction i w pewnych krajach w ciągu dziesięciu lat taki dochód może zostać wprowadzony.

- Jest to pomysł realnie przebadany i poważnie dyskutowany w różnych krajach i ja wierzę, że on się w ciągu 10 lat uda – prognozuje ekspert.

Co prawda nie będzie to Polska, ale kraj, który zrobi to jako pierwszy pozwoli sprawdzić jak funkcjonuje ten pomysł, a jeśli skutki będą pozytywne, kolejne kraje przystąpią do programu szybciej. Jeśli jednak pojawią się negatywne efekty wprowadzenia bezwarunkowego dochodu podstawowego, pomysł prawdopodobnie zostanie wówczas zamrożony na jakiś czas.