Krajna Złotowska: Haft, gwara i kulinaria, czyli tradycja pisana igłą, smakiem i słowem

Szczególne miejsce w kulturowej spuściźnie zajmuje ludowa tradycja hafciarska, owocem której jest haft krajeński. Fenomenem tego wytworu kultury jest łatwość, z jaką łączy on to, co przeszłe - pierwotne z tym, co teraźniejsze - wytworzone.

Obecnie haft krajeński w dużej mierze funkcjonuje jako tradycja wytworzona. Jego motyw coraz częściej zdobi nie tylko przeznaczone do tego płótna, ale pojawia się także na przedmiotach użytkowych: bombkach, wydmuszkach, wyrobach cukierniczych, porcelanie, krawatach, a nawet biżuterii.

Haft krajeński bez wątpienia przeżywa w ostatnim czasie prawdziwy renesans. Duży wpływ na jego rozkwit ma niesłabnąca moda na elementy folkloru i zafascynowanie lokalną etnografią.

Członkowie lokalnych wspólnot od zawsze dążą do tego, by ich tożsamość jak najgłębiej zapisała się na kartach historii. Troszczą się o swoje wytwory, ponieważ są świadomi, że to za ich sprawą zapewnią sobie ciągłość pamięci u przyszłych pokoleń. Haft krajeński w doskonały sposób obrazuje dynamikę kultury i całkowicie zrywa z jej szablonowym rozumieniem. Spoglądając na ewolucję haftu, na to, jak się odrodził, rozwijał i przechodził przemiany, dojść można do słusznego wniosku, że tradycja nie zawsze jest czymś stałym, co nie podlega absolutnie żadnym transformacjom.

Piękno haftu z okolic Złotowa polega na jego prostocie. Ujawnia się ona zarówno w kolorystyce, jak i kompozycji motywów.

Haft zamyka się w czterech kolorach: czarnym, chabrowym, niebieskim oraz błękitnym. Dominującym motywem, usytuowanym w centrum, jest owoc granatu. Do pozostałych elementów należą natomiast kłosy, makówka, niezapominajki, lilie, dzwonki. Każdy z nich posiada swoje odrębne znaczenie i odgrywa ważną rolę w rozumieniu całości.

Tradycje krajeńskie dawniej i dziś

Kolejnym wyznacznikiem kultury Krajny Złotowskiej, który bezpośrednio powiązany jest z haftem, jest strój krajeński. Jego opis znaleźć można w relacji spisanej w połowie XIX wieku.

Kobiecy strój krajeński składa się z białego czepca zawiązywanego pod brodą, białej płóciennej koszuli, wyszywanego gorsetu oraz spódnicy. Dopełnieniem całości są wzorzyste, jedwabne chustki. Oprócz stroju codziennego wyróżnia się również strój świąteczny, na który składa się biały tiulowy czepiec, bluzka oraz spódnica wykonane z tego samego materiału, a także kolorowa halka z haftem.

Krajeński strój męski to czerwona kamizela, kapelusz zdobiony wstążkami i spodnie w kolorze białym wpuszczone w buty. Warto dodać, że tradycyjne stroje zunifikowały się z ubiorem miejskim w drugiej połowie XIX wieku.

Obok haftu krajeńskiego oraz stroju, jako istotny wytwór kultury trzeba wymienić również krajeńską gwarę. Mimo coraz mniejszej liczby użytkowników, język gwarowy wciąż pozostaje językiem żywym. Jest to możliwe dzięki podążaniu z duchem czasu i tworzeniu nowych wyrazów. Należy jednak pamiętać, że naturalną koleją rzeczy jest odchodzenie do historii. Dlatego tak ważne jest, by lokalni badacze, nauczyciele oraz wszyscy, którym zależy na utrzymaniu gwary krajeńskiej w użyciu, zaangażowali się w zbieranie materiałów o tym kulturowym zjawisku.

Gwara krajeńska ma szansę na zachowanie się w tradycji dzięki publikacjom, nagraniom i pasji ludzi zamieszkujących obszar historycznej Krajny. Pasji tej zdecydowanie tutaj nie brakuje.

Prezentując walory kulturowe Krajny Złotowskiej, nie sposób pominąć jej imponującego dziedzictwa kulinarnego. Na jego kształt bardzo duży wpływ mają prężnie działające koła gospodyń wiejskich. Gospodynie bardzo dobrze znają tradycyjne receptury i chętnie wykorzystują tę wiedzę w kuchni. Dzięki temu Krajna Złotowska może poszczycić się własnymi potrawami, których sposób wykonania przekazywany jest z pokolenia na pokolenie. Warto nadmienić, że wypracowane receptury przekazywane są młodzieży między innymi podczas organizowanych warsztatów kulinarnych.

Duży wpływ na obecny kształt regionalnej kuchni miało mieszanie się kultur i zderzanie ludności napływowej z rodowitymi mieszkańcami. Dziedzictwo kulinarne Krajny Złotowskiej stanowi więc rezultat mieszania się kultur. Efekt owego zderzenia zaobserwować można na tradycyjnych krajeńskich stołach. Królują tam przede wszystkim potrawy wykorzystujące dary ziemi, lasów, jezior oraz surowce sezonowe.

Tradycyjna kuchnia wpisuje się w życie regionu, jest jego częścią i towarzyszy mieszkańcom na co dzień. To wspaniała wizytówka obszaru Krajny, o którą dbają zarówno starsi, jak i młodzież zafascynowana lokalną kuchnią.

Obszar Krajny Złotowskiej to miejsce, które warto odwiedzić o każdej porze roku. Piękno przyrody, bogactwo kulturowe i wspaniali ludzie to wizytówka tego regionu.

Czy wiesz, że...

Haft krajeński, który został współcześnie spopularyzowany na całej Krajnie, zarówno Złotowskiej jak i Nakielskiej, występował pierwotnie tylko na terenie Krajny Złotowskiej. Nie ulega wątpliwości, że współczesny wzór haftu, który jest wykonywany przez członkinie kół hafciarskich i osoby niezrzeszone, opiera się właśnie na historycznych wzorcach ludowych pochodzących z okolic Złotowa.

Dokumentacja i eksponaty związane z haftem oraz jego historią przechowywane są w Muzeum Ziemi Złotowskiej w Złotowie.

Brzeg jedwabnej halki ze Skica (ok. 1910 roku), wykonawca nieznany

Czy wiesz, że...

Strój ludowy określany jako „krajniacki” był strojem noszonym głównie na wsi w XIX wieku. Natomiast strój „krajeński” jest zakładany współcześnie, aczkolwiek ma także historyczne, ludowe pochodzenie. Oba rodzaje strojów zasadniczo różnią się od siebie kolorystyką i fasonem. Pierwszy z wymienionych strój kobiecy w XIX i na początku XX w. był utrzymany głównie w tonacjach od ceglasto--czerwonej do fioletowej i brązowej, drugi - w barwach chabrowych. Również stroje ślubne były odmienne w poszczególnych częściach Krajny. Podziału na strój „krajniacki” i „krajeński” dokonała kulturoznawca i etnolog dr Dorota Angutek.