Matura 2015: Diagnoza przedmaturalna z języka polskiego [ARKUSZ, ODPOWIEDZI]

Uczniowie drugich klas z 50 wylosowanych z całej Polski liceów uczestniczyli w badaniu o charakterze egzaminu maturalnego. Licealiści mieli 170 minut na rozwiązanie arkusza maturalnego, który składał się z dwóch części - testu i rozprawki.

WSZYTKO O MATURZE 2015 ZNAJDZIESZ TU

ZADANIE 1.

„Skrzydlate słowa” to powiedzonka znanych postaci albo cytaty z literatury, które są często używane w rozmaitych tekstach, czasem występują jako ozdobnik przemówienia albo innej wypowiedzi publicznej i mają świadczyć o erudycji mówiącego. Zdarza się jednak, że pewne takie cytaty literackie, choć często używane, są przytaczane nieściśle, przekręcane, modyfikowane. Niekiedy nie ma to większego znaczenia, ale w innych wypadkach może prowadzić do wypaczenia myśli w nich zawartej, do zmiany intencji autora.

Właściwie „małą szkodliwość społeczną” ma zmiana formy znanego cytatu z Trylogii. Rzekomo za Sienkiewiczem mówimy, że ktoś coś zrobił ku pokrzepieniu serc. Tymczasem zakończenie Trylogii jest uformowane nieco inaczej: „na tym kończy się ten szereg książek pisanych w ciągu kilku lat i w niemałym trudzie – dla pokrzepienia serc”. A więc Henryk Sienkiewicz zastosował nie dawną konstrukcję składniową ku pokrzepieniu…, lecz współczesną jemu (i nam): dla pokrzepienia. Zniekształcając cytat, przypisujemy autorowi intencje archaizacyjne, których akurat w tym miejscu nie przejawiał.

ZOBACZ JAK BĘDZIE WYGLĄDAĆ TEST Z MATURY 2015

Gorzej, jeśli zmiana wyrazu w cytacie literackim zniekształca wymowę całości. Ileż to razy słyszeliśmy o tym, że „rzeczywistość skrzeczy”. Tymczasem Stanisław Wyspiański napisał w Weselu: „tak by gdzieś het gnało, gnało, tak by się nam serce śmiało do ogromnych, wielkich rzeczy, a tu pospolitość skrzeczy, a tu pospolitość tłoczy, włazi w usta, uszy, oczy”. Tak więc u Wyspiańskiego skrzeczy pospolitość, a nie rzeczywistość. Zamiar poety jest jasny. Wokół jest tyle pospolitości, że nie sposób realizować rzeczy wzniosłych. Wszechobecna pospolitość ludzkich zachowań i działań niweczy wszelkie starania o dokonania wielkie, niepospolite.

I wreszcie deformacja najdalej idąca. Rzekomo za Rejem twierdzimy dumnie: „iż Polacy nie gęsi i swój język mają”. A cóż to byłby za powód do dumy?! Że nie jesteśmy gęśmi? Też mi powód do chwały! A przecież Mikołaj Rej napisał inaczej:
A niechaj narodowie wżdy postronni znają,
Iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają!

Drobna różnica: „iż”, nie „i”. A zmiana zasadnicza: mamy tu bowiem paralelne porównanie: „iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają”, czyli – uwspółcześniając – że nie gęsi język, że swój język mają Polacy. „Gęsi” jest tu przymiotnikiem: jaki język? gęsi (tak jak np. ptasi). A gęsim językiem nazywano wówczas łacinę – czy to od skojarzeń dźwiękowych, czy też raczej od tego, że pisano w tym języku – gęsim piórem. Sens Panarejowej sentencji jest więc taki: Niech wszyscy za granicą wiedzą, że Polacy mają swój język, a nie łacinę, i mogą tworzyć literaturę w tym języku.

A może – powie ktoś – te wszystkie zmiany są celowe, zamierzone i stanowią polemikę z sentencjami od dawna znanymi, a przez to wyświechtanymi? Może jest to próba ich odświeżenia? Przeciw temu przemawiają dwa argumenty: zmiany są nieznaczne i właściwie niezauważalne dla czytelników czy słuchaczy, którzy myślą, że jest to wierny cytat. Po drugie – zmodyfikowane cytaty są używane stale w takiej tylko formie i znowu – uchodzą za oryginał. Zły byłby to publicysta czy mówca, który świadomie modyfikowałby tak, żeby nikt tego nie poznał. Jeśli więc cytujemy – róbmy to dokładnie.
Na podstawie: Andrzej Markowski, Polszczyzna znana i nieznana, Gdańsk 1999.

Zadanie 1.1.
Przekształć tytuł artykułu tak, aby wyrazić jego sens bez użycia metafory.
Przykładowe warianty odpowiedzi:

Zadanie 1.2.
Zastąp współczesnymi odpowiednikami podane sformułowania z przyimkiem „ku”.
a) ma się ku wiośnie:
b) mają się ku sobie:
c) mówi to ku przestrodze:

Przykładowe warianty odpowiedzi:
a) zbliża się wiosna / nadchodzi wiosna / idzie wiosna
b) czują do siebie sympatię / coś ich łączy / lubią się / wpadli sobie w oko
c) mówi to, żeby ostrzec / ostrzega się kogoś

Zadanie 1.3.
a) Podaj zasadę uporządkowania trzech przykładów przedstawionych w artykule.
Przykładowa odpowiedź: Przykłady są podane w kolejności od najmniej do najbardziej zniekształconego.

b) Wypisz wyrazy / wyrażenia, które wskazują na sposób, w jaki te przykłady zostały uporządkowane.
Przykładowa odpowiedź: właściwie, gorzej, wreszcie

Zadanie 1.4.
Wpisz TAK, jeśli zdanie jest zgodne z tekstem, lub NIE – jeśli nie jest zgodne.

a)Dokonywanie niewielkich zmian w „skrzydlatych słowach” może mieć wpływ na zmianę ich znaczenia. TAK
b)W sformułowaniu „dla pokrzepienia serc” Henryk Sienkiewicz zastosował archaizację. NIE
c)Nie jest pewne, dlaczego łacinę nazywano gęsim językiem. NIE

Zadanie 1.5.
a) Zacytuj fragment tekstu, w którym autor przedstawia opinie wyobrażonych przez siebie polemistów.
Przykładowe warianty odpowiedzi:

b) Wyjaśnij, jaki efekt autor uzyskał dzięki przedstawieniu opinii wyobrażonych polemistów.
Przykładowe warianty odpowiedzi:
– Pozwoliło to wywrzeć na czytelniku efekt perswazji, przekonując go do swoich racji, obalając ewentualne kontrargumenty przeciwników.
– Autor dzięki temu potwierdza swoje racje.
– Poprzez przytoczenie potencjalnych kontrargumentów i pokazanie błędów w rozumowaniu polemistów, autor ukazuje swoją rozległą wiedzę i chce tym samym przekonać czytelnika o swojej racji.

Zadanie 1.6.
Napisz streszczenie artykułu liczące 40-60 słów.
Streszczenia ocenione na 3 p.
1. Artykuł Andrzeja Markowskiego odnosi się do przekręcania znanych ludziom cytatów. Autor pokazuje, w jak prosty sposób ludzie zmieniają sens, znaczenie danego cytatu. Przytacza on trzy przykłady cytatów. Każdy przykład jest inny. Autor tłumaczy, pokazuje, jakie ludzie popełniają błędy. W bardzo łatwy i zrozumiały sposób wyjaśnia prawidłowy sens, znaczenie danego cytatu. Pokazuje błędy popełnione przez ludzi. [55]

2. Artykuł nawiązuje do zniekształcania cytatów i powiedzeń znanych autorów i osób. Autor dzięki podawaniu przykładów przybliża nam konsekwencje różnych sposobów modyfikacji powiedzeń. Celem autora jest uświadomienie odbiorcy o tym, że wraz z dokonywanymi zmianami często zmienia się część lub całość znaczenia. [41]

Streszczenia ocenione na 2 p.
1. „Skrzydlate słowa” to powiedzenia znanych postaci lub cytaty z literatury. Zdarza się jednak, że zostają one zmodyfikowane. Czasem w sposób nieznaczny a czasem zmieniając intencję autora, a także prowadząc do wypaczenia zawartych w nim myśli. Zaczynając od zupełnie małych i nieszkodliwych deformacji jak np. z „Trylogii” Henryka Sienkiewicza, wchodząc w coraz większe na przykładzie „Wesela”. Deformacją najdalej idącą jest cytat Mikołaja Reja. [62]

2. Tekst traktuje o „skrzydlatych słowach”, czyli powiedzonkach znanych postaci lub cytatach, które błędnie przywołane nie podkreślają erudycji mówiącego, a wręcz zmieniają intencje autora. Andrzej Markowski uzasadnia swoją tezę, przywołując przykłady przekręcania słów z tekstów Sienkiewicza, Wyspiańskiego i Reja. Poza tym autor w ostatnim akapicie odpiera argumenty strony przeciwnej i nawołuje do dokładności przy cytowaniu. [54]

Zadanie 1.6.
Streszczenia ocenione na 1 p.
1. Tekst mówi o przekształceniach słynnych cytatów literackich. Pierwszy cytat pochodzi z trylogii Sienkiewicza. Ludzie mówią „ku pokrzepieniu serc”, a powinni stosować przyimek „do”. Drugi cytat pochodzi z „Wesela” Wyspiańskiego i jest to już gorsza deformacja, niż ta u Sienkiewicza. Najgorsza zmiana znaczenia pochodzi z utworu Reja. [46]

2. Andrzej Markowski w swoim artykule pisze o przekręconych sentencjach. Podaje przykłady w postaci „ku pokrzepieniu serc” Sienkiewicza, „rzeczywistość skrzeczy” Wyspiańskiego oraz „Polacy nie gęsi i swój język mają” Reja, zaznaczając zmiany, jakie zostały dokonane i jak wpływają one na zrozumienie cytatów. [41]

Streszczenia ocenione na 0 p.
1. „Skrzydlate słowa” to określenie lub cytat, które jest często używane w niewłaściwy sposób. Wiele osób zniekształca cytaty znanych autorów, na przykład „ku pokrzepieniu” na „dla pokrzepienia” co akurat tutaj przypisuje intencje archaizacyjne. Inne określenie, gdzie mówi się, że Polacy to nie gęsi iż mają swój język jest przeistaczane „iż” na „i”, co zmienia całkowicie sens stwierdzenia. [56]

2. Autor chciał zachęcić czytelników, aby zwracali uwagę na to co robią i jest to dopełnione dokładnością, gdyż w niektórych przypadkach taka niedokładność może spowodować odwrotny efekt końcowy. Chciał im przytoczyć najważniejsze wartości polskiego języka. Autor dokonał swojego celu, czytelnicy zrozumieli jego przesłanie. [42]

ZADANIE 2

„Piękny” – a wraz z nim „wdzięczny” i „ładny”, „wzniosły”, „cudowny” i „pyszny”, i tym podobne wyrazy – to przymiotniki, których często używamy, wskazując, że coś nam się podoba. Wydaje się, że w tym znaczeniu piękne równa się temu, co dobre, i w istocie w wielu epokach zakładano ścisły związek pomiędzy pięknem i dobrem.

Jeżeli jednak wydamy sąd, opierając się na naszym doświadczeniu codziennym, mamy skłonność definiować jako dobre nie tylko to, co nam się podoba, lecz to także, co pragnęlibyśmy posiadać. Niezliczone są rzeczy na ziemi, o których sądzimy, że są dobre: miłość wzajemna, uczciwie osiągnięte bogactwo i wyrafinowana potrawa; we wszystkich tych przypadkach pragniemy dobro takie posiąść. Dobre jest to, co budzi w nas pragnienie. Kiedy uważamy za dobry jakiś szlachetny postępek, my także chcielibyśmy go dokonać lub obiecujemy sobie zrobić coś równie wartościowego, pobudzeni pięknym przykładem tego, co oceniamy jako dobre. Nazywamy również dobrem to, co jest zgodne z zasadą idealną, lecz czego ceną jest cierpienie, na przykład chwalebną śmierć bohatera, oddanie osoby, która troszczy się o trędowatego, poświęcenie życia przez rodzica, ażeby ocalić dziecko… W tych wypadkach uznajemy rzecz za dobrą, ale przez lęk lub egoizm nie chcemy być wmieszani w podobne doświadczenie. Uznajemy ową rzecz za jakieś dobro, a jednak dobro czyjeś, na które – choć ze wzruszeniem – patrzymy z pewnym dystansem, i nietrawieni pragnieniem. Częstokroć, mając na myśli jakieś szlachetne uczynki, które raczej wolimy podziwiać, niżeli wypełniać, mówimy o „pięknym czynie”.

Jeżeli się zastanowimy nad postawą dystansu, która pozwala nam nazywać pięknym dobro niebudzące w nas pragnienia, zrozumiemy, że mówimy o pięknie, gdy radujemy się czymś już tylko z tego powodu, że jest, niezależnie od jego posiadania. Nawet ładnie owinięty tort weselny, podziwiany na witrynie cukiernika, może jawić nam się jako piękny, choćbyśmy ze względów zdrowotnych albo braku apetytu nie pragnęli go jako dobra do zdobycia. Piękne jest to, co cieszyłoby nas, gdyby było nasze, ale pozostaje piękne, nawet gdy należy do innego.
Na podstawie: Historia piękna, pod red. U. Eco, przeł. A. Kuciak, Poznań 2008.

Piękno – nazywane niekiedy „formą” – jest jak światło dzieła sztuki. Piękno świeci, dokonując jedynej w swoim rodzaju syntezy prawdy i dobra. Piękno skupia nasze spojrzenia, kieruje uwagę, daje do widzenia i do myślenia. Istotą piękna jest – odsłaniać i obiecywać odsłanianie. Piękno odsłania prawdę. Zaś prawda jest prawdą o tym, co dobre. Dzieło sztuki to synteza tych trzech wartości. Ono mówi – mówi sobą.

Wiemy, że nie zawsze praca artysty owocuje taką harmonią. Gdy brak harmonii w dziele sztuki, mówimy, że jest to dzieło pozorne, nieautentyczne. Piękno jest w nim pięknem pustym. Prawda jest tylko iluzją prawdy. Iluzją dobra jest też to, do czego chciałoby zachęcić.

Pozorne dzieło sztuki może mieć dwa źródła: nieudolność artysty i zewnętrzna przemoc. Etyka nie ma nic przeciwko nieudolnym artystom – chcą, ale nie mogą. Chętnie ich rozgrzeszymy. Etyka nie może jednak przyzwolić na tworzenie nieautentyczne. Tam, gdzie mimo wszystko artysta decyduje się tworzyć, etyka podejrzewa moralny wyzysk pracy artysty. Wyzysk taki nie pozwala artyście być sobą. To, co tworzy, jest puste. Dzieło sztuki udaje to, czym nie jest. Udawaniem takim zdradza upadek człowieka.
Na podstawie: Józef Tischner, Sztuka, [w:] tegoż, Etyka solidarności, Kraków 1981.

Zadanie 2.1.
Podkreśl te z podanych przymiotników, które zgodnie z wymową tekstu Umberta Eco można zaliczyć do wskazanych w 1. akapicie „tym podobnych wyrazów”.

• starożytny,
• świetny,
• podobny,
• zabytkowy,
• doskonały,
• nowoczesny,
• czarujący

Przykładowa odpowiedź:

Zadanie 2.2.
W trzecim akapicie Umberto Eco przedstawia tort weselny jako przykład. Wyjaśnij, czemu ten przykład służy.
Przykładowe warianty odpowiedzi:

• Przykład ten pozwala lepiej zrozumieć problem stosunku człowieka do rzeczy pięknej.
• Służy pokazaniu, że niekoniecznie coś, co uważamy za piękne, chcemy zawsze posiadać.
• Autor chce pokazać, że za piękne uważamy nie tylko rzeczy należące do nas.

Zadanie 2.3.
Oceń zgodność podanych stwierdzeń z poglądami Umberta Eco wyrażonymi w tekście. Wpisz TAK, jeśli stwierdzenie jest zgodne z tymi poglądami, lub NIE – jeśli nie jest zgodne.

1.Pięknem jest to, co samo przez się jest godne wyboru. (Arystoteles) TAK
2.Piękno rzeczy istnieje jedynie w umyśle tego, kto rzeczy te ogląda. (D. Hume) NIE
3.Czasami trzeba jako dobro ocenić mniejsze zło. (N. Machiavelli) NIE

Zadanie 2.4
Z podanych pytań wybierz i wpisz do tabeli te, na które odpowiedź dają całe akapity tekstu Umberta Eco. Każdemu akapitowi przyporządkuj jedno pytanie.

• Jak można rozumieć dobro?
• Czy każdy jest zdolny do wielkich czynów?
• Czy piękno jest tożsame z dobrem?
• Czy kategoria piękna jest istotna w życiu codziennym?
• Z jakiego rozumienia dobra wywodzi się pojęcie piękna?
• Czy istnieją synonimy trafnie zastępujące przymiotnik "piękny"?

Przykładowa odpowiedź:
1.Czy piękno jest tożsame z dobrem?
2.Jak można rozumieć dobro?
3.Z jakiego rozumienia dobra wywodzi się pojęcie piękna?

Zadanie 2.5.
Wyjaśnij, na czym polega podobieństwo między pięknem i światłem w tekście Józefa Tischnera. Nie cytuj.
przykładowe warianty odpowiedzi:
Piękno umożliwia prawdziwe widzenie dzieła sztuki, tak jak światło umożliwia widzenie w ogóle.
Światło sprawia, że widzimy. Piękno sprawia, że rozumiemy dzieło sztuki.
Piękno zostało porównane do światła, bo oświetla sens dzieła sztuki.

Zadanie 2.6.
Wybierz i zaznacz odpowiedź A albo B oraz jej uzasadnienie spośród odpowiedzi 1–3.
A. identyczne,
B. podobne,
ponieważ
1.Tischner i Eco postrzegają piękno odmiennie.
2.Tischner i Eco utożsamiają piękno z dobrem.
3.Tischner przedstawia nieco szerszą definicję piękna niż Eco.

Przykładowa odpowiedź:
B ponieważ 3

Zadanie 2.7.
Słownik języka polskiego podaje pięć znaczeń przymiotnika „piękny”. Na podstawie artykułu hasłowego określ, w jakich znaczeniach przymiotnik „piękny” występuje w zdaniach podanych w tabeli.

Piękny – 1. odznaczający się pięknem kształtów, barw, dźwięków itp. 2. mający dużą wartość moralną 3. mający najlepsze cechy swojego gatunku, rodzaju itp., będący doskonałym, najlepszym w jakiejś dziedzinie 4. duży, pokaźny, znacznych rozmiarów 5. iron. nie taki, jakiego się oczekuje, jakiego się spodziewa; nic nie wart, do niczego, okropny
Słownik języka polskiego, pod red. S. Dubisza, Warszawa 2003.

Zdanie:
Ależ ty masz piękne pismo… Zupełnie nieczytelne…
Dzięki pięknym czynom Roland zyskał sławę nieśmiertelną.
Piękny był dziś zachód słońca, jeszcze jestem pod wrażeniem.

Przykładowa odpowiedź:
Ależ ty masz piękne pismo… Zupełnie nieczytelne… 5
Dzięki pięknym czynom Roland zyskał sławę nieśmiertelną. 2 lub/i 3
Piękny był dziś zachód słońca, jeszcze jestem pod wrażeniem. 1

ZADANIE 3
Wypracowanie własne.