Mertka czy Ratajczak? Kto pierwszą ofiarą powstania?

Dokładnie 96 lat temu, 9 stycznia 1919 roku Naczelna Rada Ludowa oficjalnie ogłosiła przejęcie władzy w Wielkopolsce. Niemal cała dzielnica znajdowała się w polskich rękach, a walki toczyły się już tylko w nadgranicznych powiatach. Wkrótce potem Główne Dowództwo Polskich Sił Zbrojnych byłego zaboru pruskiego sporządziło oficjalną listę powstańczych strat. Umieszczono na niej 19-letniego mieszkańca Przygodzic Jana Mertkę. Tym samym przyjęto, że jest on pierwszą ofiarą zrywu. Kwestia ta okazała się przyczyną sporu w środowiskach kombatanckich i historycznych.

Jan Mertka urodził się 27 lipca 1899 roku w Przygodzicach w rodzinie chłopskiej. Był najmłodszym z jedenaściorga dzieci. Po szkole powszechnej podjął pracę jako robotnik kolejowy, a wkrótce wyemigrował za pracą do Westfalii. Na wieść o rewolucji wrócił w rodzinne strony. Na ochotnika wstąpił do I Pułku Piechoty Polskiej utworzonego przez Polaków w Ostrowie 10 listopada. Kilka tygodni później przedarł się przez "zieloną granicę" do Szczypiorna i dołączył do I Batalionu Pogranicznego.

27 grudnia o godzinie 11.30 zginął w trakcie pełnienia patrolu granicznego pod Boczkowem. Zwłoki starszy brat przewiózł furmanką do Ostrowa. Pogrzeb odbył się 31 grudnia. Za trumną szły tłumy mieszkańców. Jeszcze tego samego dnia miasto znalazło się w rękach polskich. Pośmiertnie Mertka otrzymał Krzyż Walecznych, Wielkopolski Krzyż Powstańczy i patent nr 1 Krzyża Pamiątkowego, nadany przez generała Józefa Dowbór-Muśnickiego.

Za uznaniem go za powstańca przemawia także fakt, że w odpowiedzi na jego śmierć polskie oddziały tego samego dnia zajęły Boczków, który stał się pierwszą w całości wyzwoloną miejscowością w Poznańskiem. Ale ponieważ stało się to jeszcze zanim padły pierwsze strzały w stolicy Wielkopolski, za pierwszego poległego powstańca część historyków uznaje postrzelonego w Poznaniu 6 godzin później Franciszka Rataj-czaka. W niektórych opracowaniach i publikacjach Mertka jest pomijany. Z kolei inne podają, że nie był on powstańcem, tylko żołnierzem Wojska Polskiego z terenów niepodległej już Polski, który naruszył terytorium Rzeszy.

- Spór ten związany był z rywalizacją co do znaczenia powstańczych ośrodków. Nałożyło się to później na rywalizację środowisk endeckich (Ratajczak) z piłsudczykowskimi (Mertka). Problem miał więc o wiele szersze konotacje i umocowania, zahaczając o politykę państwa we wczesnej fazie niepodległości - uważa dr Łukasz Jastrząb, współautor sporządzonego w roku 2009 uaktualnionego zestawienia poległych powstańców.

ZiemiaKaliska.com.pl Dołącz do naszej społeczności na Facebooku!