Nie tylko o Służbie Bezpieczeństwa - Calisiana rozproszone 1945-89

sumie wygłoszono 11 referatów dotyczących materiałów, które można znaleźć w archiwach państwowych, IPN oraz wojskowych.
Do najmniej znanych należą na pewno dokumenty przechowywane w Archiwum Wojskowym w Oleśnicy, które przedstawił Łukasz Trznadel. Tematem jego wystąpienia byli żołnierze wyklęci, działający na ziemi kaliskiej, ale wiele mało znanych lub zgoła nieznanych faktów związanych jest z działalnością ludowego wojska polskiego. Szczególnie cenne są tu sprawozdania prokuratury wojskowej, która zajmowała się m.in. przestępstwami popełnionymi przez żołnierzy.
Na przykład w maju 1946 r. miał miejsce napad na gospodarstwo w Szklarce Przygodzkiej koło Ostrzeszowa. Sześciu ludzi w mundurach zrabowało wiele cennych przedmiotów, wśród których - obok zegarków - było np. 100 kg słoniny. Wójtowi przedstawili się jako sąd polowy AK. Napadów było więcej, a milicja ustaliła, że ich sprawcami byli... żołnierze 4. Dywizji Piechoty, która miała zwalczać „bandy”, a faktycznie terroryzowała miejscową ludność. Mimo skarg do dowództwa jednostki, nikogo nie ukarano...
W kronice tejże mającej sztab w Kaliszu 4. DP jest relacja z pracy politycznej prowadzonej wśród ludności przed zbliżającym się referendum w 1946 r. Okazuje się, że sama armia miała problemy z przekonaniem żołnierzy do głosowania „3xTAK”, bowiem nawet po pogadankach oficera politycznego w „próbnym głosowaniu” na pierwsze pytanie wojacy odpowiadali „NIE”, a więc zgodnie z zaleceniami PSL. Z innych dokumentów wynika, że miejscowa ludność nie ufała milicjantom i bezpieczniakom, zaś na jej poparcie mogli liczyć właśnie żołnierze. W jednym z raportów czytamy: „wszędzie istnieją jeszcze grupki reakcjonistów zarówno wśród oficerów, jak i żołnierzy”.
Jak się okazuje, mundurowi nierzadko sami konspirowali. Po wpadce „Orła”, dowódcy jednego z oddziałów podziemnych działających na terenie powiatu kaliskiego, aresztowano kilkadziesiąt osób, w tym komendanta Rejonowej Komendy Uzupełnień majora Jana Sobieszczańskiego, który potem dostał 10 lat więzienia. Już w 1945 r. w 21. kompanii łączności 4. DP wykryto organizację, do której należało kilku oficerów, podoficerów i szeregowych. W efekcie szef sztabu kpt. Tadeusz Burkiewicz popełnił samobójstwo, a zastępca ds. politycznych ppor. Myśliński uciekł w nieznanym kierunku.
Jeśli chodzi o pierwsze lata powojenne, sporo interesujących materiałów dotyczących Polskiej Partii Robotniczej znajduje się w Archiwum Akt Nowych w Warszawie. Można tam znaleźć informacje na temat nastrojów społecznych, wybryków żołnierzy sowieckich, ale także stanu bezrobocia w Kaliszu. O ciekawym wydarzeniu z 1950 r. opowiadał Paweł Tomasik z warszawskiego oddziału IPN. Po włączeniu ZHP w struktury Związku Młodzieży Polskiej, drużynom harcerskim nakazano zmianę patronów. Dwie instruktorki z Kalisza zaproponowały Adama Asnyka i Elizę Orzeszkową, ale wizytator z Warszawy uznał, że do nowej rzeczywistości bardziej pasują sowiecki marszałek Konstanty Rokossowski oraz hiszpańska komunistka Dolores Ibárruri. Kobietom ten wybór się nie spodobał i poszły na skargę do władz. W efekcie straciły pracę...
Wszystkie materiały można znaleźć w pracy zbiorowej pod red. Grażyny Schlender „Calisiana rozproszone w archiwach polskich 1945-1989”.

Referaty i zarazem rozdziały książki:
1. Włodzimierz Janowski z Archiwum Akt Nowych "Źródła do dziejów Kalisza, w okresie 1945-1989, w zasobie Archiwum Akt Nowych. Casus partii politycznych. Studium przypadku".
2. Łukasz Trznadel z Archiwum Wojskowego w Oleśnicy „Żołnierze Wyklęci ziemi kaliskiej w aktach Archiwum Wojskowego w Oleśnicy”.
3. Stanisław Koller - Instytut Pamięci Narodowej w Warszawie „Stan i ruch akt archiwalnych Służby Bezpieczeństwa Wydziału C KWMO/WUSW w Kaliszu w latach 1975-1988, na podstawie materiałów zachowanych w Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie".
4. Paweł Tomasik - Instytut Pamięci Narodowej w Warszawie - „Calisiana w zbiorach archiwum IPN. Rekonesans archiwalny”.
5. Katarzyna Kalisz NAC - „Źródła do dziejów Kalisza po 1945 r. przechowywane w zasobach Narodowego Archiwum Cyfrowego w Warszawie.”
6. Piotr Falkowski Archiwum Państwowe w Kaliszu "Źródła do dziejów NSZZ Solidarność w zasobie Archiwum Państwowego w Kaliszu. Wykaz źródeł".
7. Grzegorz Waliś Archiwum Państwowe w Kaliszu „Materiały PZPR w zasobie APK”
8. Zofia Wojciechowska „Materiały źródłowe do dziejów miasta Kalisza i powiatu kaliskiego po 1945 r. w zasobie Archiwum Państwowego w Poznaniu".
9. Piotr Orzechowski IPN Oddział w Poznaniu „Dokumentacja kaliska przechowywana w poznańskim Oddziale IPN".
10. Robert Rabiega Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi „Akta Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Kaliszu w zasobie archiwalnym Instytutu Pamięci Narodowej w Łodzi".
11. Kamil Stiel IPN Oddział we Wrocławiu „Źródła do dziejów Kalisza i terenów podległych administracyjnie w zasobie archiwalnym IPN we Wrocławiu".