Piotrowski: Konstytucja pozwala ocenić, czy warto głosować na rządzących [ROZMOWA]

Czy Polacy znają najważniejszy akt prawny swojego państwa?
Dr Ryszard Piotrowski: Trzeba byłoby przeprowadzić badania. Mogę odwołać się tylko do obserwacji tego, jak konstytucja funkcjonuje w przestrzeni publicznej. Zwykle jest tu traktowana przede wszystkim jako narzędzie do uzasadnienia swojego stanowiska, argument do osiągnięcia własnych, np. politycznych, celów. Z kulturą konstytucyjną, znajomością prawa jest już nieco gorzej.

Ale jak ze znajomości Konstytucji RP możemy korzystać na co dzień?
Dr Ryszard Piotrowski: Jest nam potrzebna w obronie przed nadmierną ingerencją państwa, władz publicznych, a także innych ludzi w nasze życie. Konstytucja daje obywatelom poczucie bezpieczeństwa związane ze wskazaniem, że władza nie może być nieograniczona. Daje nam także poczucie zakorzenienia w wartościach chronionych, których znaczenie potwierdza i umacnia. Pozwala odwołać się od postanowień, które te wartości naruszają. Z naszego człowieczeństwa wynika, że mamy prawo mieć prawa. Konstytucja to proklamuje i potwierdza.

Konstytucja jest stróżem?
Dr Ryszard Piotrowski: Tak, konkretnie poprzez sąd konstytucyjny nazwany w Polsce trybunałem. Konstytucja przede wszystkim mówi, że nasze wolności i prawa można ograniczyć tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy jest to konieczne dla bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia, środowiska, moralności publicznej albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia praw nie mogą jednak naruszać istoty tych wolności i praw. Innymi słowy: konstytucja zabrania ograniczeń arbitralnych i powoduje, że wprowadzane ograniczenia mogą być oceniane przez Trybunał Konstytucyjny. Obywatel ma gwarancję, że ustawodawca nie decyduje w sposób ostateczny, nieodwołalny.

Ma też gwarancję praw np. osobistych, socjalnych, ekonomicznych. Dla przykładu: prawo do ochrony zdrowia czy do pracy. Kowalski może na to powiedzieć: A ja jestem bezrobotny i kilka miesięcy czekam na wizytę u lekarza specjalisty, więc co to za prawa?
Dr Ryszard Piotrowski: To bardzo słuszne stanowisko. Ale nie może nas sprowadzać do zdania, że gwarancja prawa do ochrony zdrowia czy zapis, że państwo ma przeciwdziałać bezrobociu są niepotrzebne. Konstytucja zawiera katalog kryteriów, które są podstawą do oceny rządzących. Odpowiadając sobie na pytanie, czy rząd działa dobrze lub źle, powinniśmy zastanowić się, czy wypełnia właśnie te kryteria. Innymi słowy: czy zapewnia ochronę gwarantowanych nam praw. I czy usprawiedliwienia, które podaje, wyjaśniając, dlaczego po raz kolejny nie udało się w pełni ochronić tych praw, są wiarygodne. W ten sposób jesteśmy w stanie ocenić, czy rządzący, wokół których działań rodzą się wątpliwości, mają w ogóle prawo domagać się naszego głosu podczas wyborów. Trudno byłoby ocenić Kowalskiemu funkcjonowanie władz, gdyby nie było konstytucji. Oczywiście, nikt nie ma czarodziejskiej różdżki, za pomocą której od razu wyczaruje lepszą Polskę, ale władza może i powinna dążyć do tego stanu.

Konstytucja daje nam wiele wolności, ale i one nie są nieograniczone. Jak z nich dobrze korzystać, ale nie nadużywać?
Dr Ryszard Piotrowski: Granicą naszych wolności, której nie wolno przekroczyć, są prawa i wolności innych. Szczegółowo mówi o tym np. prawo karne, cywilne. Ujmując w skrócie, nie wolno nam naruszać dóbr osobistych innych osób. To, że mamy zagwarantowaną np. wolność wypowiedzi, nie oznacza, iż możemy kogoś znieważać. Prawo przenika się z kulturą. W wypowiedzi ważna jest i jej treść, i forma.

Poza prawami, mamy też obowiązki.
Dr Ryszard Piotrowski: Konstytucja pod tym względem jest bardzo powściągliwa. Naszym obowiązkiem jest np. wierność ojczyźnie czy troska o dobro wspólne. Te określenia mogą oznaczać bardzo wiele. Każdy może inaczej je rozumieć. Bardziej konkretne są przepisy o obowiązku przestrzegania praw RP, ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, obrony ojczyzny czy dbałości o stan środowiska. Trzeba jednak podkreślić, że pomiędzy tymi obowiązkami a przysługującymi nam prawami mogą występować konflikty, które wymagają odpowiedniej interpretacji i rozstrzygnięcia praktycznego.