Premiera "Czarnego Poematu", czyli słuchowiska z okazji 60. rocznicy śmierci Władysława Broniewskiego. Rozmowa z reżyserką Anną Szamotułą

Czy słuchowisko, jako forma opowiadania nie jest na wymarciu. Co ma w sobie takiego, czego nie ma telewizja?
Myślę, że forma słuchowiska radiowego, ale też czynność słuchania, jako aktywność twórcza przeżywa renesans. Jesteśmy świadkami niezliczonej ilości powstających podcastów, audiobooków, seriali audialnych itd. Obecnie bardzo dużo ludzi sięga po taką formę spędzania czasu. W porównaniu do telewizji jest to aktywność, która absorbuje naszą głowę, dostarcza wiedzy, rozrywki, emocji, ale jest też czynnością towarzyszącą, gdyż nie wymaga od nas pełnego skupienia, tak jak telewizja, w której należy śledzić obraz.

Co w twórczości Broniewskiego twoim zdaniem jest takiego ważnego i ponadczasowego?
Życie i twórczość Władysława Broniewskiego były złożone. Z wielu powodów: historycznych, politycznych, społecznych, a także artystycznych. Słuchowisk o Broniewskim byłoby można zrobić kilkanaście i każde byłoby inne. Postanowiłam znaleźć w twórczości poety, coś, co będzie mi bliskie i będzie też ze mną rezonować. Znalazłam wątek, który uznałam za niezwykle ciekawy, ale też poniekąd kuriozalny. Broniewski przez całe życie chciał napisać, powieść i być prozaikiem. Nigdy mu się to nie udało, chociaż rozpoczął parę powieści. Przy czym poetą był bardzo płodnym. Chętnie słuchanym i zapraszanym. Krąży anegdota, że dostał propozycję napisania nowego hymnu Polski, na co nie przystał, ponieważ uznał, że wystarczy ten, który jest.

Broniewski był z jednej strony człowiekiem o nieprzeciętnym talencie, ale z drugiej nie mógł skończyć prozy, miał twórczą blokadę. W 2012 roku ukazała się antologia jego prozatorskich szkiców. Urwane, niedokończone, bez wyraźnego zarysu fabuły. Wczytując się w nie, odkryłam jednak jeden wspólny wątek, dlatego do słuchowiska wykorzystałam część tych opowiadań i szkiców. Są one z przełomu 1921/1922 roku, czyli paru miesięcy po powrocie poety z frontu wojny polsko-bolszewickiej. Słuchowisko stało się też próbą opracowania wspomnień, które dręczyły Broniewskiego. Jedna z hipotez głosi, że był to stres pourazowy, który blokował go w napisaniu powieści. Proza jest bardziej realistyczna od poezji i wymaga głębszego sięgania do pamięci, co w poezji można ominąć poprzez metaforyzację. Zatem scenariusz słuchowiska to jest twórczość Władysława Broniewskiego, na którą złożyły się próby prozatorskie i wiersze z późniejszego okresu jego życia, ale wciąż korespondujące z poprzednimi nastrojami.

Jak wygląda proces adaptacji poezji na formę słuchowiska?
Wytłumaczę na przykładzie tego słuchowiska. Jest on o tyle ciekawy, że dotyczy wierszy i prozy, z której wyłaniają się postacie. Twórczość Broniewskiego jest autobiograficzna, ale chociaż pisał na podstawie własnych doświadczeń, to przyjmował w trakcie pisania kreację. Stąd pomysł, żeby rozbić jego osobowość, dlatego mamy postać poety, pisarza, studenta filozofii. Dodatkowo występuje postać wędrowca, tułacza, ponieważ wiele fragmentów opowiadań traktuje o nocnej tułaczce po mieście. Są też dwie postacie zewnętrze-metaforyczne, czyli wojna i śmierć.

Jak wygląda proces nagrywania słuchowiska. Z jakimi trudnościami należy się mierzyć?
Tak jak w innych przypadkach najpierw jest tekst, scenariusz. Należy pod uwagę wziąć gatunek, historię, to czy słuchowisko ma być dokumentalne, czy fabularne. Najistotniejsze jest to, żeby to, co chcemy przekazać, wyrazić dźwiękiem. W przypadku słuchowiska na podstawie twórczości Broniewskiego jest trochę inaczej niż zazwyczaj w słuchowiskach mojego autorstwa, ponieważ w „Czarnym Poemacie” jest forma narracyjna samego poety. Chciałam uchronić najwięcej fraz poetyckich Broniewskiego i jego sposobu myślenia. Stąd zastosowałam relacjonowanie tego, co odczuwają postacie, chociaż zazwyczaj się tego nie robi. Emocje bohaterów dopowiada się dźwiękiem i muzyką. Przeważnie są to dramaty teatralne znane z teatrów lub teksty przypominające scenariusz filmowy. Sytuacje, akcję, narrację — wszystko musi warunkować dźwięk, dlatego nieoceniony wkład pracy przypada reżyserowi dźwięku i kompozytorowi muzyki, którzy poprzez muzykę sterują emocjami słuchaczy. Na zakończenie jest praca z aktorami, która zazwyczaj jest intensywna, a przez to inspirująca.

Premiera słuchowiska na łamach Jedynki Polskiego Radia: 10 lutego o godz. 21.