Skuteczna walka z bezdomnością wymaga działań systemowych na dużą skalę

Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Poznaniu wskazuje, że większość osób bezdomnych w naszym regionie to mężczyźni – stanowią oni 85 procent bezdomnych, w wieku głownie 40 - 60 lat. Niestety, grupę coraz częściej zasilają ludzie młodsi, mający kłopoty z adaptacją w dorosłym życiu, kłopoty finansowe, z brakiem pracy, z uzależnieniami, a także zmagający się z efektami wcześniejszego odbywania kar w zakładach zamkniętych. Raport ROPS wskazuje ważną cechę większości osób bezdomnych, ustaloną w efekcie badań - znaczna większość osób badanych ma problemy zdrowotne, a nawet jest niepełnosprawna, przy czym osoby mające ubezpieczenie, pozwalające im na korzystanie z placówek służby zdrowia – są w tym gronie nieliczne. Jednocześnie powszechne jest uzależnienie od alkoholu i bierność zawodowa, co sprawia, że te osoby nawet nie podejmują skuteczniejszych prób wyrwania się z bezdomności. Potwierdza to także średnia okresu, w jakim ludzie ci są bezdomnymi – siedem lat, co oznacza, że badani nie zmienili swego stanu na lepszy, po znalezieniu się na bruku.
Rola pomocy społecznej jest więc równie odpowiedzialna, co trudna. Zmaga się ona nie tylko z postawami głównych zainteresowanych, czyli osób bezdomnych, ale także z ograniczeniami systemowymi własnej służby. Dość powiedzieć, że w województwie wielkopolskim funkcjonują tylko sześćdziesiąt dwie placówki dedykowane bezdomnym (chociaż faktycznie sześćdziesiąt osiem, bo niektóre placówki łączą dwie usługi) - ogrzewalnie, noclegownie, schroniska, hostele, rozmieszczone do tego nierównomiernie. Co więcej – osiem powiatów nie ma wcale takich placówek…

Bezpośrednie zadania związane z problemem bezdomności i wykluczenia mieszkaniowego realizują samorządy lokalne, samorząd wojewódzki natomiast zajmuje się tym zagadnieniem w zakresie rynku pracy, ochrony zdrowia i bezpieczeństwa publicznego. Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Poznaniu zapewnia, że województwo wielkopolskie posiada programy i strategie, z których wiele wprost dotyczy problemów zagadnienia bezdomności i wykluczenia mieszkaniowego. Należy do nich m.in. przyjęta w 2010 roku, Strategia Polityki Społecznej dla Województwa Wielkopolskiego do 2020 roku.

Ośrodek prowadząc badania w zakresie bezdomności, zagrożenia bezdomnością i usług mieszkaniowych, posiada ponad sześćdziesiąt rekomendacji, podzielonych na obszary: koordynacji i zarządzania, partnerstwa międzysektorowego i interdyscyplinarnego, integracji, prewencji, interwencji, a także na obszar systemowy i legislacyjny.

Jedną z trzech najważniejszych rekomendacji dla realizacji badania jest koordynacja rozwiązywania problemu bezdomności, zagrożenia bezdomnością, wykluczenia mieszkaniowego i społecznych usług mieszkaniowych na poziomie polityki społecznej, oparta na strategiach i programach. Kluczowe jej stwierdzenie dotyczy ośrodka, na który położony jest nacisk w rozwiązywaniu problemu bezdomności, zagrożenia bezdomnością i wykluczenia mieszkaniowego: odpowiedzialna jest za nie pomoc społeczna lokalna, podczas gdy zadania te powinny być realizowane na poziomie całościowej polityki społecznej. Całościowej dlatego, że skuteczne działanie wymaga zaangażowania innych obszarów, takich jak rynek pracy, edukacja, mieszkalnictwo, czy zdrowie, a do tego obszarów spoza polityki społecznej - na przykład wymiaru sprawiedliwości czy bezpieczeństwa publicznego. Gminne programy rozwiązywania problemu bezdomności i zagrożenia bezdomnością (których kapitałem byłyby perspektywy interwencji, integracji i prewencji), powinny powstawać z udziałem tych struktur i osób, które najlepiej znają problem, w tym samych osób bezdomnych. Jak zaznacza ROPS - programy takie powinny mieć perspektywę wieloletnią, wyznaczyć priorytety, cele, kierunki działań, podział zadań, harmonogram i przewidywany budżet realizacyjny, jednocześnie powinny stanowić część operacyjną tworzonych Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych.

Bardzo ważny jest również rozwój partnerstw lokalnych, przy udziale podmiotów pomocy i integracji społecznej, rynku pracy, mieszkalnictwa, ochrony zdrowia, bezpieczeństwa publicznego, edukacji, wymiaru sprawiedliwości czy więziennictwa. Koordynatorem powinien być samorząd lokalny, w tym wydziały Urzędów Powiatowych i Urzędów Gmin, odpowiedzialne za politykę społeczną. Niestety, jak dotąd współpracy takiej, wymiany informacji i doświadczeń między jednostkami z sektorów nie ma. Ośrodek zaleca integrowanie i tworzenie płaszczyzn współpracy powiatów i gmin, tak by społeczne usługi mieszkaniowe realizowane były spójnie, i by jasne były w równym stopniu dla wszystkich zagrożenia związane z zaniedbaniami, czy błędami w realizacji zadań na poziomie gmin i powiatów.

Trzecim bardzo istotnym polem rekomendacji jest rozwój społecznych usług mieszkaniowych i wdrożenie programów deinstytucjonalizacji. Konieczne jest zapewnienie mieszkań dla osób bezdomnych i osób zagrożonych bezdomnością, dzięki społecznym usługom mieszkaniowym, głównie w postaci różnych form mieszkań chronionych i wspieranych / wspomaganych – przy czym mieszkania takie powinny być nie skupione w zespołach i niejako wyodrębnione spośród innych, ale rozproszone, powinny też umożliwiać normalne funkcjonowanie w społeczeństwie, przy jednoczesnym dostępie dla wsparcia świadczonego przez zespół wspierających pracowników pomocy społecznej.

Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Poznaniu rekomenduje przygotowanie rozwiązania spójnego, podstawowego, i systemowego, czyli wielkopolskiego planu strategicznego w zakresie deinstytucjonalizacji, czyli odchodzenia od wsparcia różnych grup wykluczonych społecznie w instytucjach na rzecz rozwoju wsparcia w środowisku. Jak zapewnia, podsumowując wspomniane badanie bezdomności: „program taki mógłby zakładać ramy prawne, systemowe, organizacyjne i finansowe dla osiągania celów i realizacji działań w zakresie rozwijania społecznych usług mieszkaniowych ukierunkowanych na deinstytucjonalizację”. Strategiczny plan byłby długoterminowy i angażowałby wszystkie strony systemu polityki mieszkaniowej i polityki społecznej.

Ponadto – co jest również ważne - programy i przedsięwzięcia mające na celu odchodzenie od wsparcia instytucjonalnego na rzecz wsparcia osób zagrożonych wykluczeniem społecznym w środowisku, także powinny uzyskać odpowiednią, wymierną pomoc. Ośrodek zaleca: działania w tym zakresie powinny polegać na wdrażaniu usług mieszkaniowych tj. mieszkań chronionych, mieszkań wspieranych/wspomaganych, przekształcaniu istniejących instytucji, tworzeniu różnorodnych form wsparcia środowiskowego oraz włączaniu różnego rodzaju usług socjalnych, społecznych, zdrowotnych, psychiatrycznych, i opiekuńczych.

Projekt" Koordynacja i współpraca na rzecz integracji społecznej Wielkopolski" współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.