Stan wojenny: Władze szykowały się ponad rok

Bunt ogarniający przedsiębiorstwa w całym kraju władze PRL traktowały jako poważne zagrożenie dla socjalistycznego państwa.

ZOBACZ TEŻ:
Nasze akcje - Stan Wojenny, minęło 30 lat
Stan wojenny - to już 30 lat

Z odnalezionych w archiwach PZPR dokumentów wynika, że w sierpniu 1980 roku szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, gen. Florian Siwicki otrzymał z Komitetu Obrony Kraju polecenie rozpoczęcie prac nad wprowadzeniem stanu wojennego (prowadzono je w ramach operacji o kryptonimie "Lato-80"). Zrezygnowano z nich w przeddzień podpisania porozumień sierpniowych uznając, że skala protestów jest zbyt wielka, by pacyfikacja była możliwa. Była to jednak tylko czasowo rezygnacja.

Do pomysłu siłowego rozwiązania problemu "Solidarności" wrócono już po kilku tygodniach, w październiku 1980 roku. I nie była to już tylko teoretyczne rozważania. W metodycznych, prowadzonych w ścisłej tajemnicy, przygotowaniach uczestniczyli wysocy przedstawiciele Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Ministerstwa Obrony Narodowej.

Działania koordynował Komitet Obrony Kraju podlegający najwyższym władzom państwowym. Trwały one odtąd nieprzerwanie przez wiele miesięcy i były wielokrotnie modyfikowane, udoskonalane i coraz bardziej szczegółowe. Planujący zmasowany atak na zbuntowane społeczeństwo zwykle nie mówili wtedy o stanie wojennym (którego nie przewidywała PRL-owska konstytucja) tylko o działaniach na wypadek "W" (stanu wojny) "PZ" (poważnego zagrożenia) lub stanie wyjątkowym.

Prace prowadzono nie tylko na szczeblu ogólnokrajowym, zaangażowane w nie były niemal od początku także wojewódzkie organy Milicji Obywatelskiej i Służby Bezpieczeństwa.

- Śladów dotyczących planowania stanu wojennego w Wielkopolsce nie zachowało się zbyt wiele, ale są one bardzo ciekawe i potwierdzają z jakim rozmachem władze przygotowywały się do 13 grudnia - mówi dr Agnieszka Łuczak, naczelnik Biura Edukacji Publicznej oddziału IPN w Poznaniu.

Od początku władze planowały nie tylko delegalizację "Solidarności", ale również masowe aresztowania.

- W dokumentach mowa jest m.in. o izolowaniu bądź internowaniu wytypowanych osób - mówi Przemysław Zwiernik, historyk z poznańskiego IPN, który odnalazł szereg dowodów przygotowań do zamachu na ruch "Solidarności" w naszym regionie.

Władze związku były jeszcze na etapie budowy swoich struktur, a już typowano kto ma trafić za kraty. Przykładowo SB w Kaliszu 3 listopada 1980 roku informowała: "Zakładamy do izolacji na wypadek poważnego zagrożenia w I-szym etapie z sankcją prokuratora 10-12 osób, które w okresie kilku lat były zaangażowane w opozycyjnej działalności (...) Do aresztów prewencyjnych wytypowano 40-60 osób spośród najbardziej wpływowych organizatorów lub inspiratorów strajków (...) Realizacja po akceptacji MSW. Wykona Wydział Śledczy".

Z kolei dokładnie rok przed wprowadzeniem stanu wojennego, 13 grudniu 1980 roku SB w Kaliszu w raporcie dotyczącym sytuacji operacyjno-politycznej w województwie informowała, że "na wypadek poważnego zagrożenia wytypowano 141 osób wymagających ścisłego nadzoru operacyjnego, a spośród nich 16 osób do internowania w pierwszym rzucie". Listy osób planowanych do aresztowania ciągle aktualizowano. Zbierano także informacje mogące pomóc w ich zatrzymaniu (miejsca pobytu, kontakty).

Władze obawiały się, że wprowadzenie stanu może spotkać się ze zdecydowanym oporem, nawet o charakterze zbrojnym. W wielkopolskich planach nie brakuje informacji o przygotowaniach do zabezpieczenia przez milicję i wojsko siedzib PZPR, więzień oraz ważnych instytucji państwowych (m.in. urzędów wojewódzkich i miejskich).

W okresie poprzedzającym 13 grudnia stworzono także oddziały samoobrony w komórkach partyjnych, które miały bronić gmachów PZPR. Członkowie Oddziałów Polityczno-Obronnych byli uzbrojeni. Tylko w województwie poznańskim (w obecnych granicach Wielkopolski znajdowało się wówczas pięć województw) stworzono 16 kompanii OPO liczących około 1800 członków, w większości emerytowanych milicjantów, wojskowych i funkcjonariuszy SB.

Podczas przygotowań szczególnie zadbano o ograniczenie dostępności broni palnej. Zmniejszono uzbrojenie Straży Przemysłowej (w PRL pełniła ona rolę obecnych agencji ochrony) i zaplanowano przejęcie broni znajdującej się na uczelniach i ośrodkach Ligi Obrony Kraju (była to paramilitarna organizacja podległa władzom).

Organy bezpieczeństwa miały poważny problem logistyczny związany ze stanem "W". Wraz z wydłużaniem list opozycjonistów planowanych do aresztowania uświadomiono sobie, że może zabraknąć miejsca do ich odosobnienia. Obawy takie pojawiły się już w początkowej fazie przygotowań do wprowadzenia stanu wojennego.

Świadczy o tym jeden z dokumentów konińskiej SB z grudniu 1980 roku. Czytamy w nim:"W związku z małą ilością miejsc w aresztach KWMO i KMMO (komend: wojewódzkiej i miejskiej MO - przyp. red.) oraz brakiem więzienia na terenie województwa uzgodniono z Prezesem Sądu Wojewódzkiego i Prokuratorem Wojewódzkim wykorzystanie do izolacji Zakładu Wychowawczego w Witkowie, który w niewielkim stopniu (20 osób) jest aktualnie wykorzystywany".

Prowadzone na szeroką skalę przygotowania obejmowały też zabezpieczenie central telefonicznych (delegowano do nich funkcjonariuszy SB) oraz linii kolejowych na trasach Warszawa-Poznań i Śląsk-Wybrzeże.

Czekamy na wasze wspomnienia
W związku 30. rocznicą wprowadzenia stanu wojennego publikujemy cykl artykułów przygotowanych przy współpracy z oddziałem IPN w Poznaniu. Przypominamy kulisy jego wprowadzenia, przebieg w Wielkopolsce i przedstawiamy relacje osób prześladowanych. Zapraszamy Państwa do przesyłania swych wspomnień z tamtego okresu. Najciekawsze relacje zostaną opublikowane. Prosimy przesyłać je na adres email: [email protected] w temacie wpisując "Stan wojenny".