Książęta i bankierzy. Kaliszanie z rodu Abrahama

Nie jest tajemnicą, że burmistrz Kalisza w latach 1868-72 Tytus Wilhelm Halpert (1833-1899) poślubił Cecylię z Rosenów, którzy zmienili konfesję z żydowskiej na ewangelicką. Mało kto jednak wie, że Tytus był synem Ludwika - ewangelika, prezesa kolei nadwiślańskich, dyrektora towarzystwa okrętowego w Petersburgu, właściciela majątku Osiek, który w 1864 roku otrzymał szlachectwo Królestwa Polskiego i wnukiem... Salomona, warszawskiego Żyda, znanego handlowca i bankiera. Przez współczesnych mu Halpert uważany był za kontrowersyjnego burmistrza. Wprawdzie to za jego czasów na kanale Bernardyńskim postawiono pierwszy w Królestwie Polskim most żelazny, ale pamięci kaliszan zapisał się on raczej jako ten miejski włodarz, który zlikwidował targowisko na placu wokół ratusza, przenosząc je na obecny Nowy Rynek.

Także w Kaliszu urodził się i spędził dzieciństwo kilka lat starszy od Halperta - Filip Flamm (1824-95). Wychowany w rodzinie żydowskiej w wieku 18 lat, wraz z dwojgiem rodzeństwa, zmienił wyznanie na augsbursko-ewangelickie. Po ukończeniu studiów w Warszawie Filip znany był jako wybitny jurysta, teoretyk prasoznawca, specjalista od prawa handlowego, członek wielu komisji prawniczych rządu rosyjskiego oraz autor licznych prac z zakresu prawa i wydawca „Gazety Sądowej”. Ojciec Filipa - Dawid Flamm był znanym kaliskim lekarzem i wraz z dwojgiem pozostałych dzieci przyjął chrzest trzy lata po synu. Warto wspomnieć, że ten „aprobowany lekarz i akuszer” - jak przedstawiał się na łamach „Dziennika Urzędowego Województwa Kaliskiego” - bezpłatnie leczył niezamożnych pacjentów. W październiku 1829 roku w domu doktora Flamma zatrzymał się Fryderyk Chopin, podróżujący do Antonina na zaproszenie ks. Antoniego Radziwiłła.

Z Kalisza pochodził także Leopold Lewandowski - wybitny skrzypek i dyrygent, autor ponad 200 mazurów, dyrektor warszawskiego Teatru Rozmaitości. Jego ojciec, kaliski weterynarz Jakub Henryk Lewandowski, był żydem, ale w 1840 r. przeszedł na wyznanie augsburskie.

Zwariowany Radziwiłł
Wracając do Radziwiłłów wypada wspomnieć o ostatnim z linii antonińskiej - Michale księciu Radziwille (1863-1948). Ordynat antonińsko-przygodzicki poślubił Marię primo voto de Bernardaky, córkę Mikołaja Dymitrowicza, cesarsko-królewskiego radcy stanu i mistrza ceremonii na dworze rosyjskim, a jednocześnie wnuczkę Leiby i Augusty Leibroków. Tym małżeństwem wywołał skandal, ale nie ugiął się przed rodziną i żonę porzucił dopiero po kilku latach... dla kochanki. Później różnych utrzymanek miał jeszcze wiele, przynajmniej dopóki miał pieniądze.

Książę Michał był wykształconym człowiekiem, biegle władał kilkoma językami. W okolicy znany był z niesamowitych pomysłów. W rodzinnej kaplicy zamierzał urządzić kino, więc kazał usunąć z niej prochy swoich przodków. Dopiero po interwencji krewnych kilka trumien wróciło do grobowca, ale większości nigdy już nie wydobyto z ziemi w pobliżu kościoła. Michał prowadził światowe życie, trwoniąc majątek rodzinny w Monte Carlo, Berlinie i Paryżu. Podczas drugiej wojny światowej przebywał w Niemczech i przyjął nawet obywatelstwo Rzeszy, czego mu nigdy nie zapomniano. Zmarł w Saksonii, pozostawiając córkę Leontynę (ur. 1904). Co ciekawe, daleki kuzyn Michała - Konstanyn książę Radziwiłł poślubił Luizę Antonię Blanc, pochodzącą z żydowskiej rodziny Weissów. Jego wnuczka była żoną Jerzego - króla greckiego.

Tego typu małżeństw z neofitami było zresztą wśród polskiej szlachty znacznie więcej. I tak na przykład Napoleon hrabia Kręski ze Zbierska, sędzia trybunału cywilnego w województwie kaliskim, ożenił się z Marią z Krzyżanowskich, której pradziad Franciszek przechrzcił się i w 1764 roku został nawet nobilitowany. Z Krzyżanowskich pochodziła także matka Fryderyka Chopina.

Natomiast z Żerkowa wywodził się ród Adamkiewiczów, wyznających wiarę Mojżesza. Tutaj w 1850 roku urodził się Albert Adamkiewicz - wybitny lekarz, który ogłosił wiele prac z zakresu chorób serca, sekrecji potu i tabesu. Jego rodzicami byli - Adolf i Zuzanna z Jacobsonów. Albert odebrał wychowanie niemieckie i do końca życia nie nauczył się poprawnie mówić po polsku. Habilitował się w Berlinie na wydziale medycznym, po czym przeniósł się na katedrę patologii ogólnej i eksperymentalnej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po dziewięciu latach profesury zmienił wyznanie na rzymskokatolickie. Rok wcześniej uczyniła to jego żona - Kazimiera z Reychmanów. Oprócz prac z zakresu chorób serca, Adamkiewicz ogłosił samodzielną teorię leczenia raka. Temu tematowi poświęcił aż 10 monografii, które jednak zostały sceptycznie przyjęte przez środowisko naukowe. Rozgoryczony zrezygnował z kariery naukowej i pracował jako lekarz domowy w Wiedniu. Pomimo zmiany religii, aż do śmierci działał w fundacji wyznania mojżeszowego. Przed wojną jego starszy syn Jerzy był polskim konsulem w Jerozolimie, Lipsku, Montrealu i Ottawie, zaś młodszy Włodzimierz - naczelnikiem wydziału w MSZ.

Milioner z pucybuta
Iście amerykańską karierę zrobił natomiast Saul Jakubowski (1807-), syn biednego krawca z Wieruszowa. Pracę rozpoczął jako chłopak na posyłki w banku chrześcijańskim Steinkellera w Wieruszowie. Bank zbankrutował, a sprytny Salwian (takie imię przyjął na chrzcie!), otworzył w tym samym lokalu własny bank. Ponieważ miał głowę do interesów szybko dorobił się pieniędzy, a w nagrodę za zasługi dla gospodarki otrzymał szlachectwo. W końcu dzięki udanym transakcjom handlowym Jakubowski dorobił się ogromnej fortuny, ciągle powiększanej, szczególnie od momentu, gdy jego cichym wspólnikiem został dyrektor mennicy państwowej Adam Wołowski.

Jakubowski będąc dzierżawcą loterii Królestwa Polskiego wystąpił z własną loterią, w której wygraną były dobra szymanowskie. Losy były rozchwytywane, ale kiedy miało nastąpić ich ciągnienie Jakubowski zniknął bez śladu. Szybko okazało się, że w kasach banku są pustki, a majątek ziemski jest obciążony ogromnymi długami hipotecznymi. Niebawem były bankier wypłynął, jako... członek rządowej Komisji Rachunkowej Królestwa.

Artykuł ten, oczywiście, nie wyczerpuje tematu i może być jedynie przyczynkiem do jego rozwinięcia. Trudno byłoby uchwycić wszystkich znanych i wybitnych mieszkańców Ziemi Kaliskiej, sięgających korzeniami do narodu wybranego, a robiących kariery jako przykładni katolicy lub ewangelicy. Nie ma jednak dzieła, które potraktowałoby tę kwestię całościowo, choć na pewno warto. Stąd ten tekst.

ZiemiaKaliska.com.pl Dołącz do naszej społeczności na Facebooku!