Co to jest peryfraza? Znacie ją z lekcji języka polskiego. Z czym można pomylić to pojęcie i dlaczego martwią się tym maturzyści? Wyjaśniamy

Peryfraza jest środkiem artystycznego wyrazu, figurą stylistyczną stosowaną przez poetów i pisarzy, a także dziennikarzy, ale nie tylko. To zabieg, który często stosujemy w komunikacji zupełnie naturalnie, aby podkreślić wypowiedź, ubarwić, wzmocnić przez kreatywny opis, a przy tym uniknąć powtórzeń.

Jak czytamy w definicji słowa peryfraza w Słowniku Języka Polskiego PWN:

Peryfraza to figura stylistyczna polegająca na zastąpieniu słowa oznaczającego dany przedmiot, czynność, osobę itp. przez jego opis lub metaforę.

Peryfraza jest więc nazwaniem danej rzeczy, osoby czy zjawiska nie wprost poprzez oczywistą nazwę lub jej synonim, ale wielowyrazowe omówienie. Słowo pochodzi z połączenia dwóch greckich wyrazów: peri (wokół) i phrásis (zwrot, wyrażenie). To co wyróżnia peryfrazę to zastosowanie kilku wyrazów do opisania jednego.

Peryfrazy stosujemy, aby:

• Unikać powtórzeń,
• nadać wypowiedzi ciekawszego charakteru,
• umniejszyć lub złagodzić omawiane zjawisko, aspekt (ma wówczas charakter eufemizmu np. „zaawansowany wiek” zamiast „starość” )
• złagodzić surowe skojarzenia (np. „mijać się z prawdą” zamiast „kłamać”)
• rozbawić (np. „tam, gdzie król chadza piechotą” zamiast „toaleta”)
• podkreślić lub wyolbrzymić znaczenie omawianego słowa (np. „Zwycięzca bitwy pod Grunwaldem” zamiast „Jagiełło”)

Jak czytamy w szczegółowych wymaganiach maturalnych do matury z języka polskiego 2023, uczniowie powinni znać peryfrazę. bok innych środków artystycznego wyrazu i środków znaczeniowych. W punkcie 4 wymagań dotyczących czytania utworów literackich napisano, że zdający:

rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje

Na maturze próbnej z języka polskiego sprawdzono, czy uczniowie ostatnich klas liceów wiedzą, czym jest peryfraza.

W zadaniu 8 arkusza próbnej matury na poziomie podstawowym pojawiło się trudne zagadnienie. Uczniowie myśleli, że na maturze próbnej wkradł się błąd. Niektórzy pomylili pojęcie z „parafrazami”. Polecenie brzmiało: „Wypisz z tekstu Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego dwie peryfrazy. Określ, kogo dotyczy każda z nich.” Dotyczyło utworu Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego „Sonet IIII. O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem”. Odpowiedź, która jest poprawna to:

• Srogi ciemności hetman – szatan;
• Król Powszechny – Bóg.