Od prowincji do województwa

Ustawa powiększająca liczbę województw z 17 do 49 została przegłosowana przez Sejm 28 maja, a 1 czerwca 1975 roku oficjalnie weszła w życie, radując mieszkańców grodu nad Prosną. Nieco inne nastroje panowały choćby w sąsiednim Ostrowie, którego mieszkańcy a jeszcze bardziej włodarze obawiali się, że stolica województwa, w którego skład weszły części dawnych województw poznańskiego, łódzkiego i wrocławskiego, będzie się rozwijać kosztem ich miasta. Z czasem okazało się, że były to obawy na wyrost, bowiem władze umieściły w Ostrowie część wojewódzkich urzędów i instytucji. Natomiast jeśli weźmiemy po uwagę przyrost ludności w latach 1975-1998, w województwie kaliskim najwolniej rozwijało się Kępno i... Kalisz.

Rocznica powołania województwa kaliskiego jest okazją, żeby przypomnieć o tym, iż Kalisz pełnił funkcje stołeczne niemal "od zawsze". Znana jest teoria prof. Andrzeja Buki, według której to właśnie nad Prosną swój matecznik mieli Piastowie, którzy na przełomie IX i X wieku rozpoczęli ekspansję w kierunku Gniezna i Poznania. To jednak tylko hipoteza. Niezaprzeczalnym faktem jest jednak, że w czasach pierwszych Piastów Kalisz pełnił rolę stolicy prowincji środkowopolskiej, która - obok kaliskiej - obejmowała także kasztelanie sieradzką i łęczycką. Niestety, po klęsce księcia Zbigniewa, który właśnie tu bronił się wraz ze swoimi zwolennikami przed swoim bratem Bolesławem Krzywoustym, stolicę prowincji przeniesiono do Łęczycy.

Po śmierci księcia rozgorzała walka o poszczególne dzielnice, a ziemia kaliska trafiła we władanie Mieszka III Starego, stając się na długo integralną, choć wyodrębniona jako księstwo kaliskie, częścią Wielkopolski. Ba, gdy Mieszko władał całym państwem zwykle urzędował w Kaliszu, który tym samym pełnił rolę stolicy całej Polski.

Reforma administracyjna Władysława Łokietka likwidowała księstwa, zastępując je ziemiami, z czasem nazwanymi województwami. Kalisz został stolicą ziemi kalisko-gnieźnieńskiej, która od początków XV wieku nazywała się województwem kaliskim. Obejmowało ono południową i wschodnią Wielkopolskę oraz Krajnę i składało się z sześciu powiatów: kaliskiego, konińskiego, pyzdrskiego, gnieźnieńskiego, kcyńskiego i nakielskiego. W tym kształcie przetrwało do 1768 r., kiedy z trzech ostatnich powiatów utworzono województwo gnieźnieńskie.

Po drugim rozbiorze włączony do Prus gród nad Prosną został stolicą departamentu, obejmującego części dawnych województw kaliskiego, sieradzkiego i łęczyńskiego oraz ziemię wieluńską i okręg częstochowski. W dużej mierze podobnie wyglądał departament kaliski Księstwa Warszawskiego. Od 1815 r. Kalisz był stolicą województwa w ramach Królestwa Polskiego, a od 1837 do 1845 r, a potem znów od 1867 r. guberni kaliskiej.

Po I wojnie światowej kaliszanie bezskutecznie walczyli o status miasta wojewódzkiego. Kalisz został miastem powiatowym województwa łódzkiego, a od 1938 r. poznańskiego. Aż do 1975 r.

Na krótko we wrześniu 1939 r., po włączeniu tych ziem przez Niemców do Warthelandu, Kalisz został stolicą jednej z trzech rejencji. W 1940 r. po powiększeniu Kraju Warty o okręg łódzki, stolicę przeniesiono do Łodzi.

ZiemiaKaliska.com.pl Dołącz do naszej społeczności na Facebooku!