Profilaktyka, wczesna diagnostyka i opieka psychologiczna w chorobach onkologicznych

Choroba nowotworowa powoduje ogromny stres, który towarzyszy choremu na raka na wszystkich etapach terapii – od pierwszych objawów, przez ustalenie leczenia, terapii onkologicznej aż po jej zakończenie. Zdarza się również, że nie znika on nawet po wyleczeniu.

- Już samo rozpoznanie choroby nowotworowej nosi za sobą znamiona stresu pourazowego, czyli czegoś, co odczuwają żołnierze. Wskazują na to trzy czynniki: otarcie o śmierć, lęk o bliskich oraz utrata życia i zdrowia. Niestety, nie da się złagodzić traumy diagnozy, z którą mierzą się pacjenci - mówi mgr Monika Smólska, Kierownik Pracowni Psychologii Klinicznej w Wielkopolskim Centrum Onkologii im. M. Skłodowskiej-Curie w Poznaniu.

Niejednokrotnie obniżony nastrój, napięcie i stres spowodowane chorobą nowotworową mogą prowadzić nawet do depresji. Zespoły depresyjne występują u około 20-40% chorych na nowotwory, z czego stwierdza się je u 1/3 pacjentów w momencie potwierdzenia rozpoznania raka. Co więcej, mimo, że odsetek stanów depresyjnych maleje do 15% u pacjentów onkologicznych w okresie remisji, to ponownie wzrasta aż do 50% w przypadku wznowy raka. Depresja i zły stan psychiczny chorego nie pomagają w procesie leczenia. Dlatego tak istotne jest wsparcie doświadczonej osoby. Zapewnić ją mogą psycholodzy.

W 2005 roku w Wielkopolskim Centrum Onkologii w Poznaniu utworzona została Pracownia Psychologii Klinicznej. Od tego czasu, psychologowie zaczęli być obecni na oddziałach szpitala jako członkowie zespołów interdyscyplinarnych.

- Dzięki licznym kwalifikacjom z zakresu psychologii posiadanym przez nasz zespół, możemy zaoferować pacjentom pomoc o szerszym zakresie działania – podkreśla psycholog Monika Smólska. - Z naszego wsparcia, najłatwiej skorzystać pacjentom przebywającym na oddziale, a także leczonym ambulatoryjnie. Psycholodzy są kierowani do konkretnych osób zarówno przez lekarzy, jak i pielęgniarki, ale także jako członkowie zespołów terapeutycznych, sami dokonują oceny kto wymaga wsparcia. Naszą opieką objęte są również rodziny chorych, w tym ich dzieci. Na terenie Centrum organizowane są raz w miesiącu spotkania dla rodzin pacjentów.

Co równie istotne, pacjenci WCO już po zakończeniu leczenia również mają możliwość rejestracji do Pracowni Psychologii Klinicznej. To w dużej mierze ułatwia chorym dostęp do pomocy psychologicznej, kiedy jest on utrudniony w środowisku pacjenta.

- Nasze wsparcie obejmuje szereg procedur, które możemy zaproponować pacjentom, ale często to oni sami wskazują nam, czego oczekują np. psychoedukacji, terapii wspierającej na pierwszym etapie leczenia, nauki tego, jak rozmawiać z rodziną i dziećmi o chorobie. Chcę jednak podkreślić, że autentyczność i po prostu bycie przy chorym, wydają się być dla nich najważniejsze - zwraca uwagę psycholog mgr Smólska.

Wsparcie psychologiczne w odróżnieniu od psychoterapii jest metodą doraźną, działaniem na „tu i teraz”, podobnie jak interwencja w kryzysie.

- Ze wsparcia korzystają osoby w trakcie przeżywania kryzysu, w sytuacji doświadczania choroby, utraty bliskiej osoby, utraty pracy - a zdarza się, że chorzy przeżywają te sytuacje jednocześnie. Wsparcie, które zawiera w sobie wiele technik działających w krótkim czasie, pozwala uporządkować myśli, opanować emocje, urealnić konkretne działania, plany i podejmowanie trudnych decyzji. Pomoc dotyczy zarówno pomocy psychologicznej jaki socjalnej - mówi psycholog.

W skład zespołu Pracowni Psychologii Klinicznej Wielkopolskiego Centrum Onkologii oprócz psychologów wchodzą także pracownicy socjalni, którzy pomagają pacjentom w przypadku trudnej sytuacji rodzinnej, zawodowej, finansowej. Udostępniają i objaśniają oni druki do organów orzeczniczych, skierowań na leczenie uzdrowiskowe, czy udzielają informacji dot. zaopatrzenia medycznego.

- Informujemy o możliwości korzystania z pomocy społecznej, redagujemy pisma do ośrodków pomocy społecznej w celu uzyskania uprawnień do świadczeń zdrowotnych, świadczeń pieniężnych lub usług opiekuńczych, wnioski do ZUS, NFZ, sądów. Kontaktujemy się z hospicjami domowymi lub stacjonarnymi, aby ułatwić pacjentom dostęp do tych ośrodków - wymienia Ilona Wicberger, pracownik społeczny w WCO.

W WCO pracownicy socjalni dbają także o organizację czasu wolnego pacjentom przebywającym w szpitalu. Trzy razy w tygodniu wyświetlane są filmy. Oprócz tego organizowane są koncerty, wystawy zdjęć oraz malarskie, czy spotkania z podróżnikami i pasjonatami różnych dziedzin. Raz w miesiącu mają też miejsce spotkania z pracownikami ZUS oraz spotkania z kosmetyczką.

- Efektem naszego zaangażowania są często słowa pacjentów, którzy mogli wyprostować „sprawy niemożliwe”. To jest świadectwem, że wykorzystujemy naszą wiedzę i umiejętności na rzecz pacjentów.” - podsumowuje Wicberger

Niestety, jak wynika ze statystyk zachorowalność na nowotwory stale rośnie, a wraz z nią wzrasta liczba pacjentów wymagających leczenia onkologicznego. Równocześnie, odsetki przeżyć polskich pacjentów w porównaniu do tych najlepszych w UE są wciąż średnio o około kilkanaście punktów procentowych niższe.

- Należy stale dążyć, aby zmienić tę niekorzystną sytuację, zwłaszcza, że znane są jej przyczyny - tłumaczy dr n. med. Agnieszka Dyzmann-Sroka, Kierownik Zakładu Epidemiologii i Profilaktyki Nowotworów w Wielkopolskim Centrum Onkologii.

Kodeks Walki z Rakiem przedstawia i proponuje szereg zachowań, które zmniejszają ryzyko zachorowania na większość nowotworów, w tym przede wszystkim rzucenie palenia papierosów i innych używek, jak i dbania o aktywność fizyczną. Według Kodeksu Walki z Rakiem, aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na większość nowotworów, powinniśmy bezwzględnie rzucić palenie oraz zadbać o aktywność fizyczną. Pozytywne rezultaty przyniosą także szczepienia ochronne, unikanie ekspozycji na promieniowanie UV oraz substancji rakotwórczych.

- Prawidłowy sposób żywienia oraz utrzymanie właściwej masy ciała są często bagatelizowane przez społeczeństwo. To duży błąd, ponieważ właśnie te dwa czynniki gwarantują zaopatrzenie organizmu w niezbędne składniki odżywcze i mineralne, niwelujące stany zapalne, które dają początek nowotworom – zwraca uwagę dr n. med. Dyzmann-Sroka.

Jak tłumaczą eksperci WCO, nie bez znaczenia są też badania przesiewowe, które pozwalają kontrolować stan naszego zdrowia.

Kolonoskopia, wymazy z szyjki macicy, PSA u mężczyzn - to wszystko powinno zaczynać się około 50 roku życia, a u kobiet nawet trochę wcześniej. Szczepienia przeciwko HPV - już u dzieci. To wszystko jest niezwykle ważne i nie bez powodu przeznaczone dla poszczególnych grup wiekowych. Dlatego, jeżeli dostajemy zaproszenia na jakieś badania, to nie znaczy, że wysyłane są one do wszystkich, tylko że jesteśmy w grupie podwyższonego ryzyka – ze względu na płeć lub wiek, jaki osiągnęliśmy. Nie można tego bagatelizować, tylko trzeba z tego korzystać - podkreśla lek med. Cezary Łoziński, Kierownik Pracowni Endoskopii w Wielkopolskim Centrum Onkologii. - Problem z profilaktyką polega jednak na tym, że ludzie bardzo liczą na to, że służba zdrowia i medycyna ich uzdrowi. Tymczasem zdrowie w największym stopniu zależy od nas samych i tego, jak żyjemy. Rak to bardzo powolny proces, nierzadko trwający od dziesięciu do kilkunastu lat. Żeby dostać raka piersi musi upłynąć 10 lat. Dlatego przede wszystkim powinniśmy skupić się na tym, żeby ograniczyć możliwości powstania nowotworu, a, jeśli już do niego dojdzie, to zdiagnozować go we wczesnym okresie.

W Wielkopolskim Centrum Onkologii realizowanych było i jest wiele programów profilaktycznych, m.in. Ogólnopolski Program Profilaktyki Nowotworów Głowy i Szyi , Program Profilaktyki Nowotworów Skóry i Edukacji Społeczeństwa w Makroregionie Zachodnim, czy Populacyjny Program Wczesnego Wykrywania Raka Piersi. Wszystkie informacje o aktualnych Programach są dostępne na stronie internetowej WCO.