Jak Kalisz się rozrastał przez wieki

Pisząc o dziejach Kalisza trudno nie wspomnieć o ptolemeuszowskiej, starożytnej Kalisii a więc zapewne grupie osad położonych wzdłuż rzeki Prosny na terenie dzisiejszego miasta oraz jego najbliższych okolic. Początki grodu sięgają IX wieku i związane są z obecnie peryferyjnym Zawodziem. Ślady bytności naszych przodków pochodzą już jednak z VI-VII wieku. Funkcjonowało tu pogańskie cmentarzysko, potem, koło 850 r. zbudowano tu gród a obok w dzielnicy Stare Miasto powstała otwarta osada. Jeszcze wcześniej, bo w VI w. funkcjonowała osada przy ul. Wydarte (na miejscu obecnego szpitala), w pobliżu której stworzono odkryty przed kilkoma laty minigród, strzegący przeprawy przez Prosnę.

We wczesnym średniowieczu gród na Zawodziu nie rozrastał się, choć zapewne przebudowie ulegały mury obronne, które nie uchroniły kaliskich zwolenników księcia Zbigniewa przed gniewem Bolesława Krzywoustego. W tym czasie funkcjonowały tu trzy kościoły: kolegiata św. Pawła, pw. Najświętszej Marii Panny oraz św. Gotarda. Warto wspomnieć, że wzniesiona na początku XIII w. świątynia w dzisiejszej Kościelnej Wsi także była zaliczana do kaliskich kościołów. W kolegiacie pochowany został Mieszko Stary, książę całej Polski, który urzędował głównie w Kaliszu nieformalnie pełniącym stołeczną rolę.
Pierwsza ważna zmiana terytorialna nastąpiła po 1233 r., czyli najeździe ks. Henryka Brodatego, który przeniósł gród na teren obecnego śródmieścia. Zapewne choć w części związane to było ze zmianą koryta Prosny. Nowy Kalisz powstał mniej więcej kilometr w kierunku północno-zachodnim od Zawodzia, które zapomniane zostało na wieki. Zajmował piaszczystą wyspę otoczoną odnogami Prosny. Z jednej strony zyskiwał na bezpieczeństwie, ale z drugiej zdecydowanie ograniczone zostały możliwości jego rozwoju terytorialnego.
Około 1257 r. Kalisz otrzymał przywilej lokacyjny i od tamtych czasów zaczął funkcjonować jako miasto. 18 hektarów (0,18 km kwadratowego) otoczone zostało najpierw wałem a potem ceglanym murem i tak było przez kolejne kilkaset lat. Za murami przez cały ten czas funkcjonowały przedmieścia, na których powstawały solidne reprezentacyjne budowle: kościoły czy nawet szpital. Wszystko to mieściło się na kilometrze kwadratowym.
Miastem z prawdziwego zdarzenia Kalisz stał się w czasach Królestwa Kongresowego, a więc po 1815 r., kiedy dwa budowniczowie Sylwester Szpilowski i Franciszek Reinstein wznieśli rogatki (wrocławska stoi do dzisiaj) oraz wiele reprezentacyjnych budowli. W końcu XIX wieku powierzchnia miasta wraz z Przedmieściami Wrocławskim, Toruńskim i Piskorzewskim, na którym utworzono m.in. dzisiejszy Nowy Rynek liczyła nieco mniej niż 4 km kw.
Od początku XX wieku miasto rozrastało się w błyskawicznym tempie. Związane to było z szybkim wzrostem liczby ludności i rozwojem przemysłu. W 1906 r. włączono w jego granice wsie Dobrzec Mały, Czaszki, Rypinek a także część Tyńca, Chmielnika, Wydorów i Ogrodów. Powierzchnia wzrosła do 6 km kw.
Zniszczony w 1914 Kalisz odbudowano w okresie międzywojennym. Ze wzrostem liczby mieszkańców, która szybko przekroczyła 68 tysięcy z 1914 r., związane były kolejne zmiany granic. Już od 1920 r. władze miasta starały się o włączenie części Żydowa i Tyńca, co udało się zrobić dopiero w 1934 r. Wcześniej władze wojewódzkie w Łodzi nie widziały takiej potrzeby i prośbę magistratu odrzucono. Tymczasem sytuacja stawała się krytyczna, bowiem gęstość zaludnienia przekraczała 7700 osób na kilometr, co stawiało Kalisz na trzecim miejscu w Polsce po Warszawie i Łodzi. Przed II wojna światową powierzchnia Kalisza przekraczała 24 km kw.
W 1963 r. w granice miasta włączona została część Dobrca Wielkiego, Kościelnej Wsi i Warszówki oraz Majków i Piwonice. Tym samym miasto powiększyło się o 6 km kw. Największy w historii wzrost (nie procentowy, lecz ilościowy) miał miejsce w 1976 r., kiedy to przyłączono Kolonię Majków, Nosków, Winiary, resztę Piwonic oraz Szczypiorno i Rajsków. Miasto zajmowało już 53 km kw a na nowych terenach szybko powstały nowe osiedla mieszkaniowe i domków jednorodzinnych.
Ostatnie zmiany miały miejsce przed 10 laty, kiedy rząd uwzględnił lokalne referenda i zgodził się na włączenie w administracyjne granice Kalisza reszty Dobrca, a także Sulisławic i Kolonii Sulisławice. Miasto byłoby jeszcze większe, gdyby rada ministrów przychyliła się do pozytywnej opinii w tym zakresie także mieszkańców Kościelnej Wsi i Biskupic. Od tego czas Kalisz zajmuje blisko 70 km kwadratowych.