Skarb Archiwum Państwowego w Poznaniu wpisany do programu Pamięć Świata UNESCO. To Księga zastępcy króla z 1440 roku

- Księga zastępcy króla w Wielkopolsce, pochodząca z 1440 r., jedyna w Polsce księga spisana w kancelarii zastępcy króla jest wyjątkowym dokumentem – opowiada dr Julia Wesołowska, kierowniczka Oddziału Popularyzacji Archiwum Państwowego w Poznaniu. - Zawiera ona wpisy sądu zastępcy króla w Wielkopolsce, powołanego na czas nieobecności króla Władysława III Warneńczyka. Znajdują się w niej wszystkie rodzaje wpisów typowe dla ówczesnych sądów, tj. rezygnacje, inskrypcje, relacje i dekrety w sprawach spornych o długi, spadki, sprawy majątkowe np. o prawo do młyna, o szkody doznane przez ścięcie łąki czy uprowadzenie bydła lub koni, a nawet ludzi, czy o zadanie ran. Znajdują się w niej także wpisy w sprawach niespornych, takich jak: zapisy posagu i wiana, sprzedaże i rezygnacje wsi, zamiany dóbr, wnoszenie zastawów, zakładów i poręczeń.

Księga, nad którą pieczę sprawuje Archiwum Państwowe w Poznaniu, została wpisana na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata, w jej piątej jubileuszowej edycji.

Poznańskie Archiwum wyjaśnia, że średniowieczna księga zastępcy króla, została założona w kancelarii dygnitarza powołanego na czas nieobecności 16-letniego króla Władysława III Warneńczyka, syna Władysława II Jagiełły, który wyjechał na Węgry, by i tam objąć tron. Dotyczy zatem wyjątkowego w historii Polski zjawiska, jakim było powołanie namiestników królewskich o bardzo dużych uprawnieniach, większych niż mieli starostowie i wielkorządcy. Namiestnik nie był przy tym związany żadnymi uregulowaniami prawnymi. Władysław III powołał na czas swej nieobecności dwóch zastępców, dla każdej z dwóch wielkich prowincji Królestwa: kasztelana krakowskiego Jana Czyżowskiego dla ziem małopolskich i ruskich i wojewodę łęczyckiego Wojciecha Malskiego dla ziem wielkopolskich. Po śmierci króla, poległego 10 listopada 1444 r. od Warną, Czyżowski i Malski sprawowali swoje funkcje, aż do czasu koronacji nowego władcy Kazimierza IV Jagiellończyka.

- Kompetencje namiestników obejmowały pełnię władzy sądowej (pozywania, wydawania wyroków i karania), władzę administracyjną (wydawania pisemnych mandatów respektowanych tak samo jak królewskie), a także władzę skarbową (pobór podatków, czynszów, ceł i wszelkich monarszych dochodów pieniężnych) – przedstawia Archiwum Państwowe w Poznaniu. - Zastępca króla w Wielkopolsce, Wojciech Malski założył księgę, w której zawarł wpisy sądu z lat 1440-1447. Księga jest protokołem, czyli pierwopisem, nie przewidzianym do przepisywania. Po ustaniu funkcji zastępcy króla w 1447 r. księga jego sądu została złożona w archiwum sądu i urzędu grodzkiego w Poznaniu w zamku starościńskim. Księga przez lata nie zmieniała swojego położenia, ale zmieniali się jej właściciele.

Przetrwała wydarzenia wieków, w tym pożar budynku archiwum w 1945 roku. Jest jednym z najcenniejszych dokumentów poznańskiego Archiwum.

Wpisanie Księgi do Programu jest dobrym podkreśleniem Międzynarodowego Dnia Archiwów: to święto obchodzone corocznie 9 czerwca (od 2008 roku), na pamiątkę utworzenia Międzynarodowej Rady Archiwów w 1948 roku będącej pod auspicjami UNESCO.

- Ze względu na duże zainteresowanie ofertą edukacyjną i popularyzacyjną archiwów na całym świecie obchody rozszerzono na Międzynarodowy Tydzień Archiwów - informuje Archiwum Państwowe w Poznaniu. - Poznań od początku aktywnie włącza się w obchody. Razem z Archiwum Archidiecezjalnym w Poznaniu, Biblioteką Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Biblioteką Raczyńskich, Biblioteką Uniwersytecką, Instytutem Zachodnim, IPN Oddziałem Poznań, PAN Biblioteką Kórnicką, Stowarzyszeniem Archiwistów Polskich Oddział Poznań, Urzędem Miasta Poznania, Wielkopolskim Urzędem Wojewódzkim w Poznaniu i Zakładem Archiwistyki Wydziału Historii UAM zaprasza do udziału w szeregu wydarzeń. Szczegóły - na stronie poznan.ap.gov.pl.

Wręczenie certyfikatu odbędzie się 26 czerwca w Belwederze.

Księga udostępniana jest publicznie bardzo rzadko, przy wyjątkowych okazjach, ale została zeskanowana i w ten sposób można ją poznać w Internecie - na Szukaj w Archiwach, pod adresem: www.szukajwarchiwach.gov.pl.

Turystyczna Wielkopolska - powiat krotoszyński: